Het coronageklungel en het toeslagenschandaal berokkenen de samenleving onmiskenbaar veel schade maar de impact op lange termijn valt in het niet bij de woningnoodramp waarmee drie kabinetten Rutte Nederland opzadelden. De woningmarkt, zowel de huur- als koopsector, zit volkomen op slot. Meer dan een miljoen mensen kunnen geen woning vinden of zitten vast in een woning die niet langer bij ze past. Culminerend in de grootste woningnood sinds de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog.

Het heeft er verdacht veel van weg dat de bewindslieden onder Rutte vanaf oktober 2010 in plaats van de bouw van sociale huurwoningen en koopwoningen in de middensector te bevorderen juist erg hun best deden die volkomen lam te leggen. Hoofdrolspeler in dit woningnooddrama: minister Stef Blok.

‘In een klap is het voor starters met een modaal inkomen van rond de 38.000 euro onmogelijk om nog een woning te kopen’
Het begint ermee dat hij als minister van Binnenlandse Zaken in Rutte 2 tweezijdig de mogelijkheden om een hypotheek te krijgen inperkt. In plaats van zesmaal kan een koper nog maar 4,5 maal zijn jaarinkomen lenen. Ook mogen van de minister de bijkomende kosten – zo’n 5 % van de koopsom – niet meer in de hypotheek meegefinancierd worden. In een klap is het voor starters met een modaal inkomen van rond de 38.000 euro onmogelijk om nog een woning te kopen. Met zo’n jaarsalaris krijg je rond 165.000 euro hypotheek, daar koop je in de Randstad een leuke garagebox voor. Onlangs werd er in een buitenwijk van Amsterdam een kamer (25 m2) in appartement te koop aangeboden, ja een kamer, voor 2 ton.

De gemiddelde prijs van een woning is tegenwoordig 400.000 euro. Een jong stel moet dus minstens samen 78.000 euro verdienen. Maar dan lukt het nog niet: in veel steden ben je vanwege de grote belangstelling gedwongen te overbieden, ver boven de marktwaarde. Zo heb je al gauw een ton eigen geld nodig. Alleen met vermogende ouders die willen doneren lukt het nog een appartement te kopen. Verpleegkundigen, onderwijzers, politieagenten en al die andere Nederlanders met een modaal inkomen hebben het aan Stef Blok (VVD) te danken dat het betrekken van een woning in de stad en ver daarbuiten een fata morgana geworden is.

Dan gaan ze toch lekker huren zou je zeggen? Daar bedacht onze nijvere minister Blok – heden ten dage vertegenwoordigt hij ons in het buitenland – ook iets op. Hij verbood het woningcorporaties zich nog bezig te houden met de bouw en verhuur van woningen voor mensen met een middeninkomen. Dat zijn woningen met een huur van tussen de 750 en 1000 euro. Dat moet de vrije markt maar opknappen, want die brengt ons volgens de VVD en compagnons (alle partijen die gedurende tien jaar meeregeerden of gedoogden) alle heil. En wat doen de bouwondernemingen met de door Blok geboden gouden kans? Helemaal niets want de bouwkosten zijn inmiddels zo gestegen dat het bouwen van huizen met een middenhuur niet meer lonend is. De pakweg 1,5 miljoen huishoudens die zo’n woning zoeken zijn door Blok vakkundig klemgezet.

‘Inmiddels bedraagt het totale tekort aan huur- en koopwoningen meer dan 325.000, waarvan een derde sociale huur’
Gelukkig is er nog een uitweg voor mensen met een inkomen tot 40.000 euro want zij komen in aanmerking voor een sociale huurwoning. Dat wil zeggen: die mogelijkheid was er mondjesmaat totdat de als saboteur van de woningmarkt bijzonder inventieve Stef Blok daar ook een stokje voor stak. Hij kwam met de verhuurdersheffing op de proppen. Een speciale belasting voor woningcorporaties aan wie het rijk het bouwen en verhuren van huizen met een huur tot 752 euro heeft uitbesteed. Jaarlijks gaat het voor alle corporaties samen om 1,7 miljard euro belasting, een kwart van hun inkomsten verdwijnt zo in de staatskas. Dat was de doodsklap voor de productie van sociale huurwoningen die nu ook te lijden heeft onder de bouwcrisis vanwege de stikstofproblematiek. Inmiddels bedraagt het totale tekort aan huur- en koopwoningen meer dan 325.000, waarvan een derde sociale huur. In de komende tien jaar moeten er in Nederland een miljoen huizen gebouwd worden.

Alle betrokkenen – woningzoekenden, de bouwbranche, projectontwikkelaars en corporaties – zijn het er roerend over eens dat er een deltaplan voor de woningbouw moet komen. Maar er is één partij die dwarsligt: de overheid oftewel kabinet Rutte 3.

Want het is natuurlijk pijnlijk als je moet toegeven dat je beleid van de afgelopen tien jaar heeft geleid tot een nationale ramp op de woningmarkt en er een koerswijziging van 180 graden nodig is. Enter minister Kajsa Ollongren (D’66) van Binnenlandse zaken. Een vrouw met ballen, visie, organisatievermogen en Zweedse passie. Als er iemand is die de schandvlek op het blazoen van de Nederlandse overheid kan wegpoetsen dan is zij het wel. Tja, was het maar waar.

In werkelijkheid was zij lange tijd vrijwel onzichtbaar en nu onderscheidt zij zich vooral in het afschieten van zinnige voorstellen om uit de woningnoodmisère te komen. Na stevige druk uit de Kamer en samenleving wilde ze wel toegeven dat er de komende jaren veel woningen bij moeten komen. Maar hoe dan? Ja, ze wil de woningcorporaties wel een korting van 10 % op de verhuurdersheffing geven en ze gaat wat meer sturen bij het toewijzen van bouwlocaties in de gemeenten. En voor huizenkopers tot 35 jaar is de overdrachtsbelasting geschrapt, 2 % van de koopsom. Dat is bij lange na niet het deltaplan waar woningzoekend en bouwend Nederland met smart op wacht.

‘De overheid moet weer gaan doen waarvoor we haar betalen’
Wat zou wel zoden aan de dijk zetten? Om te beginnen is iedereen behalve een handjevol bewindslieden het erover eens dat de verhuurdersheffing, de belasting die het woningcorporaties onmogelijk maakt grote aantallen sociale huurwoningen neer te zetten onmiddellijk moet verdwijnen. Ook zou je de corporaties weer kunnen toestaan woningen met een middenhuur te bouwen. Om huurders in de vrije sector meer bescherming te bieden zal de de maximale huur waar het puntenstelsel van kracht is (daarmee wordt gecontroleerd of de huur in verhouding is tot het gebodene) opgetrokken dienen te worden tot 1200 euro.

Als de woningbouw eenmaal weer op gang komt en de woningmarkt wat minder overspannen is (anders drijf je de huizenprijzen alleen maar verder omhoog) zou je de hypotheeknormen kunnen versoepelen. Kosten bij de aankoop van een huis weer laten meefinancieren en de norm van 4,5 maal een jaarsalaris geleidelijk verhogen tot zes maal.

De overheid moet weer gaan doen waarvoor we haar betalen: de regie nemen bij de woningbouw en de verdeling van grond – de ruimtelijke ordening – in Nederland.

Daar hadden we tot 2010 het ministerie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer voor. Ook weg want ja de markt regelt het wel.

Er bestaat een raar taboe op bouwen ‘in het groen’ buiten de bebouwde kom. De boven ons gestelden koesteren het waandenkbeeld dat Nederland volgebouwd is en het beetje natuur wat er nog is met hand en tand beschermd moet worden. Zo’n 65 % van het landoppervlak in Nederland bestaat echter uit landbouwgrond waarvan de helft grasland is. Dan is er nog 15 % bebouwing en 20% natuur. Dat is buitensporig veel landbouwgrond voor een klein landje en onnodig veel weiland waar trouwens bijna geen koe meer te zien is want die staan meestal op stal. De agrarische sector levert 1,4 % van het bruto binnenlands product; het meeste geld verdienen we met handel en dienstverlening. Van alle landbouwproducten is 20% bestemd voor de export.

Nu is er een voorstel van de bouwbranche en vele deskundigen om 1% van de landbouwgrond te bestemmen voor woningbouw. Dat is genoeg ruimte om 1 miljoen woningen uit de grond te stampen de komende 10 jaar. En bovendien beperk je zo gelijk de stikstofuitstoot en andere milieuschade veroorzaakt door een verkeerd soort landbouw. Helder toch? Maar ja Den Haag….. Daar luisteren ze vooral naar de belangengroepen met de grootste mond binnen en buiten hun partij, militante boeren bijvoorbeeld. En zijn ze meer gefocust op het bereiken van een Haags compromis dan op het het aanpakken van reële problemen waar de samenleving mee kampt. Maar laat ik eens optimistisch eindigen. De verkiezingen komen eraan. Breng je (voorkeur)stem uit op een man of vrouw met lef en visie. Wie weet kan zo de Haagse status quo doorbroken worden.