Het grasveld is leeg, maar overlast blijft in Ter Apel: ‘We zien het aan de buitenkant niet meer’
Ook deze zomer zou een ‘hete asielzomer’ weer voor opvangproblemen zorgen. Maar nu liggen er geen asielzoekers in het gras bij aanmeldcentrum Ter Apel. Is alles onder controle? ,,We zien het aan de buitenkant niet meer.”

Hanneke Keultjes 08-08-23, 13:00 Laatste update: 08-08-23, 15:19
Onder een beige luifel voor aanmeldcentrum Ter Apel slapen op het hoogtepunt van de opvangcrisis zevenhonderd asielzoekers. Overdag staan mensen te dringen voor de poort die tussen hen en een asielaanvraag in Nederland in staat. Maar ook binnen zijn honderden mensen meer dan de tweeduizend mensen waarop het aanmeldcentrum is berekend. De situatie op het voorterrein is in augustus 2022 soms zo grimmig dat medewerkers van opvangorganisatie COA eten over het hek gooien.


Guilty pleasures helpen ‘workaholic’ Van der Burg in hectische periode te ontspannen
Hoe anders is de situatie nu. Nu slaapt er niemand buiten en kan iedereen die zich meldt bij het aanmeldcentrum naar binnen. Daar verblijven de afgelopen weken telkens zo’n 1700 mensen, ónder het afgesproken maximum van 2000.

De speciale ‘wachtkamer’ in Assen, voor als het te druk is in Ter Apel, heeft nog niet vol gezeten. Bij de vreemdelingenpolitie zijn geen achterstanden meer bij de registratie van asielzoekers. En als de ene tijdelijke noodopvanglocatie in het land sluit, gaat er elders weer een nieuwe open. ,,De doorstroom is beter”, constateert een woordvoerder van immigratiedienst IND.

Geen kant op
Vluchtelingen, statushouders, azc’s en de noodopvang: in de berichtgeving over de Nederlandse asielcrisis vliegen de verschillende termen je om de oren. Maar wat betekenen ze precies en hoe verschillen ze van elkaar? Lees het in dit artikel.

In de zomer van 2022 kunnen asielzoekers die in Nederland aankomen geen kant op. De asielzoekerscentra (azc’s) zitten vol, vooral met mensen die al weten dat ze in Nederland mogen blijven maar waarvoor geen huis te vinden is. Het hele asielproces stokt: de vreemdelingenpolitie kan nieuwe asielzoekers niet snel genoeg registreren, immigratiedienst IND kan asielaanvragen niet snel genoeg beoordelen en er zijn dus bij lange na niet genoeg bedden voor mensen die zich in ons land melden.

Staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel, VVD) zit, net als zijn topambtenaren, ‘hele avonden’ te bellen met gemeenten, bedelend om noodopvangplekken. Onderweg naar Portugal breekt hij kort na vertrek – ergens in Frankrijk – zijn vakantie al af. Zijn telefoon rinkelt voortdurend. In plaats daarvan heeft hij drie keer per dag crisisoverleg over de vraag: lukt het ons vanavond om voor iedereen een bed te regelen?

Deze zomer kan Van der Burg wel wat vrij nemen – al durfde hij een vakantie buiten Nederland niet aan. Eens per week is er overleg. En nu zit hij niet meer in de rats over één dag, maar weet al: deze maand kan ik nog vooruit. Er zijn genoeg opvangplekken.

Buffer
Het aantal asielaanvragen ligt zo’n beetje op hetzelfde niveau als vorig jaar. ,,We blijven op de randen van onze buffer. Als er iets tegenzit, hebben we een probleem”, stelt een woordvoerder van Van der Burg. Opvang voor asielzoekers ‘lukt alleen met heel veel gepuzzel’, zegt een woordvoerder van opvangorganisatie COA. ,,We zitten niet achterover te leunen, er wordt elke dag heel hard aan getrokken.”

Woordvoerder opvangorganisatie COA
Die Spartaans ingerichte noodopvangplekken – in sportcentra, evenementenhallen en op cruiseschepen – zijn verre van ideaal. Die zijn eigenlijk bedoeld als overbrugging voor een paar dagen, maximaal een week. Asielzoekers krijgen bijvoorbeeld een bed in een grote hal met scheidingswandjes voor wat privacy, maar geen plafond. Er zijn locaties waar asielzoekers al maanden naar dezelfde knipperende tl-balk liggen te kijken. De opvang, zo oordeelde de rechter eerder ook al, voldoet daarmee niet aan internationale normen voor ‘menswaardige opvang’.


10:00
Harm is tegen AZC: 'We hebben gigantische overlast’
Licht in de ogen
Burgemeester Jaap Velema van Westerwolde sprak een Syriër die al heel lang in ons land is en vrijwilligerswerk doet in zo’n noodopvang. ,,Hij zei: door alle uitzichtloosheid zie je bij mensen het licht in de ogen uitgaan.”

Toch is Velema, in wiens gemeente het aanmeldcentrum van Ter Apel staat, blij dat er nu ‘meer mogelijkheden voor doorstroom zijn’. Dat komt, zegt hij, ook omdat het aantal asielzoekers dat zich in Ter Apel meldt ‘minder hoog is dan geprognotiseerd’. Het ministerie van Justitie en Veiligheid stelde dit voorjaar dat het aantal asielzoekers in 2023 harder zou stijgen dan eerder gedacht, mogelijk naar ruim 70.000 mensen. Die voorspelling lijkt niet uit te komen. In de eerste zes maanden van dit jaar vroegen 20.122 mensen asiel aan in ons land, tegen 19.956 in dezelfde periode vorig jaar.


Van der Burg heeft Velema beloofd dat er hoe dan ook geen asielzoekers meer buiten zullen slapen in Ter Apel, een belofte waaraan de burgemeester hem ook houdt als de aantallen toch verder stijgen. ,,Ik ben wel benieuwd waar de staatssecretaris de mensen dan wil neerleggen.”

Nu er deze zomer geen acute problemen meer worden verwacht, kan Velema later deze maand zelf ook weer op vakantie. Vorig jaar keerde hij ‘binnen vijf uur’ terug, nadat er in een sporthal bij het aanmeldcentrum een baby overleed; de doodsoorzaak is nog altijd onbekend.

Burgemeester Jaap Velema van Westerwolde
Wel is hij beducht voor de periode ná de zomer. Velema: ,,Je ziet dat er nu nog veel mensen uit Tunesië naar Europa proberen te komen.” Met dat land sloot de EU onlangs een migratiedeal, met als doel de oversteken over de Middellandse Zee te stoppen. Asielaanvragen van de migranten maken vaak weinig kans. En in Ter Apel hebben ze dit jaar al meer overlast van jongeren uit Marokko en Algerije, die ook zelden kans maken op een verblijfsvergunning.

De burgemeester kijkt ook met ‘veel zorgen’ naar de toekomst van de spreidingswet, die asielzoekers eerlijk over het land moet verdelen. De kans dat de Tweede Kamer die wet nog wil behandelen nu het kabinet is gevallen, is klein. ,,We hebben die wet heel hard nodig”, zegt ook de woordvoerder van Van der Burg. Daarmee verschilt Van der Burg van mening met zijn eigen partij, de VVD, die nooit voorstander van een ‘dwangwet’ was.

Openstaande aanvragen
Bij de IND lopen de achterstanden op. ,,We doen wat we kunnen”, zegt de woordvoerder. ,,Maar het aantal openstaande aanvragen loopt elke keer op.” De dienst moet 22.000 asielaanvragen per jaar beoordelen, maar afgelopen jaar kwamen er al zo’n 40.000 binnen. Een gesprek met één asielzoeker kost een IND-medewerker één dag. ,,Die kan er niet vijf op een dag doen.”

De problemen die eerder dit jaar nog ontstonden door grote achterstanden bij de registratie van asielzoekers door de vreemdelingenpolitie, zijn nu opgelost. Er kunnen nu bij drukte extra agenten worden opgeroepen. Daardoor kan de vreemdelingenpolitie opschalen van 60 registraties naar 95, zegt een woordvoerder. ,,Maar als de instroom van asielzoekers nog verder stijgt, dan gaan we dat niet redden.” Ze wijst erop dat het de afgelopen jaren juist de maanden september, oktober en november het drukst waren.

De COA-woordvoerder wijst erop dat de oorsprong van de opvangcrisis nog niet is weggenomen: azc’s die vol zitten met statushouders. Voor deze asielzoekers met een verblijfsvergunning zijn nog altijd niet genoeg huizen. ,,Het is een vicieuze cirkel waar we in zitten.”

Expert: ‘Links én rechts zijn vastgedraaid in hun eigen migratieleugens’
INTERVIEWNu de verkiezingscampagnes begonnen zijn, vliegen de slogans over migratie weer over tafel. Kreten die niet kloppen en de afgelopen dertig jaar niets hebben opgelost, stelt migratiewetenschapper Hein de Haas in zijn nieuwe boek Hoe migratie echt werkt, waarin hij 22 mythes doorprikt. In dit artikel licht hij er vijf toe. ,,Migratie lost de vergrijzing niet op, zoals links stelt. En we worden ook niet overspoeld door migranten, zoals rechts zegt”, vertelt Hein de Haas

Cyril Rosman 21-09-23, 17:00 Laatste update: 21-09-23, 19:15
Een greep uit het nieuws van de afgelopen weken. Mona Keijzer van BBB vindt hekken om Europa ‘een denkbeeldige manier’ om migranten tegen te houden. GroenLinks-PvdA schrijft in het verkiezingsprogramma ‘ontwikkelingssamenwerking in te willen zetten om gedwongen migratie te voorkomen’. En de PVV wil een algehele asielstop tegen ‘de onbetaalbare massa-immigratie’. Stellingen die ook uit de verkiezingscampagnes van 2021 hadden kunnen komen. Of die van 2017.

,,Het is zo voorspelbaar. Er worden illusies verkocht om verkiezingen te winnen, niet om problemen op te lossen. Politici komen steeds met dezelfde oplossingen, waarvan ze weten dat het geen oplossingen voor de lange termijn zijn", verzucht Hein de Haas. ,,Zowel links als rechts geeft een eenzijdige, simplistische en misleidende kijk op migratie. Ze zijn vastgedraaid in hun eigen leugens.”

Al dertig jaar bestudeert socioloog en geograaf De Haas (1969) migratie in al haar facetten. Hij verbleef jaren in Marokko en andere landen om de beweegredenen van arbeidsmigranten naar Europa en de achterblijvers te doorgronden. Werkte ook tien jaar aan de Universiteit van Oxford. Sinds 2015 is hij hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam en bijzonder hoogleraar migratie en ontwikkeling aan de Universiteit Maastricht. Nu is zijn nieuwe boek uit: Hoe migratie echt werkt, waarin hij 22 mythes over migratie ontkracht. ,,Dat de publicatie samenvalt met de verkiezingscampagnes is toeval. Ik geef mensen wetenschap en feiten en hoop daarmee bij te dragen aan een genuanceerd debat.”

Hein de Haas, Migratiewetenschapper
De Haas constateert ‘dat we al decennia achter de feiten aan lopen’. ,,Politici roepen al dertig jaar dat er een ‘einde moet komen aan het businessmodel van de smokkelaars’. Maar we proberen steeds hetzelfde en hopen dan op een andere uitkomst. We voeren beleid in dat migranten moet tegenhouden, maar juist tot meer migratie leidt. De bootjes over de Middellandse Zee naar Spanje zijn pas gaan varen toen Europa in 1991 visumregels voor het Schengengebied invoerde. Daarvoor pendelden veel arbeidsmigranten heen en weer tussen Europa en Noord-Afrika. Daarna vestigden ze zich hier permanent en lieten ze hun families overkomen, omdat ze niet meer makkelijk op en neer konden.”

De roep om meer grenscontroles om illegale migratie tegen te gaan? ,,Dat is symboolpolitiek. De meeste illegale arbeidsmigranten zijn legaal, per vliegtuig, hierheen gekomen, maar blijven dan langer dan hun visum geldig is en verblijven hier dan illegaal. Zelfs een perfect afgegrendelde grens houdt dat niet tegen.”

U stelt in uw boek dat er geen reden tot paniek is: we worden niet overspoeld door migranten. Maar dat is het grote plaatje. Het voelt anders voor de bewoners van Ter Apel die steeds asielzoekers aan hun auto’s zien morrelen. Of voor jongeren die jaren op een wachtlijst staan en ondertussen vrijkomende huurwoningen naar statushouders zien gaan.
,,Klopt. De politiek moet die ergernissen op lokaal niveau erkennen. De economische baten van migratie, die vaak worden gevierd door bedrijven en linkse politici, komen in praktijk vaak bij de hogere inkomens terecht. En niet bij de mensen die de gevolgen van migratie voelen in hun dagelijks leven. Die mensen vragen zich terecht af: wat heb ik eraan?”

U klinkt soms moedeloos. U schrijft dat ‘speaking truth to power’ niet meer lijkt te helpen omdat politici alleen kijken naar wat politiek te verkopen is.
,,Niet moedeloos, wel sceptisch over wat politici zeggen en over beleidsvoornemens die niet uit te voeren zijn. Ja, ze zijn uit te voeren als je je niets gelegen laat liggen aan mensenrechten: Saoedi-Arabië schiet vluchtelingen dood aan de grens. Ik hoop toch dat wij dat niet gaan doen... Tegelijkertijd ben ik hoopvol. Ik denk dat steeds meer mensen in Nederland genoeg hebben van alle slogans en een eerlijk verhaal willen horen over migratie. Nu er een nieuwe generatie politici komt, hoop ik dat die het aandurft een meer genuanceerd verhaal te vertellen. Laten we gaan kijken naar de problemen die opgelost moeten worden: de migranten die sterven aan de buitengrenzen van Europa, de uitbuiting van arbeidsmigranten, de integratie van sommige migrantengroepen.”

Als u na de verkiezingen zou worden uitgenodigd aan de formatietafel van het nieuwe kabinet, wat zou u dan zeggen?
,,Dat je migratie niet kunt wegwensen, het is altijd een onderdeel van de maatschappij geweest en zal dat altijd zijn. Dat we een manier moeten vinden waarop de lusten en lasten van migratie eerlijker worden verdeeld. En dat je alleen echt meer grip op migratie krijgt, als je meer grip krijgt op de arbeidsmarkt. Daarnaast zou ik voorstellen een nationaal debat te organiseren over hoe we migratie koppelen aan de inrichting van onze samenleving en economie. Want dát is waar migratie ook over gaat: wie gaat er straks in dit land voor onze ouderen, kinderen en zieken zorgen?”

Mythe 1: We leven in tijden van ongekende massamigratie
Het beeld dat migratie ‘recordhoogten bereikt’ en ‘uit de hand loopt', klopt niet, schrijft De Haas. ,,Het huidige niveau van internationale migratie is niet uitzonderlijk hoog en neemt ook niet toe. Als je kijkt naar het aantal migranten als percentage van de wereldbevolking, dan zien je dat het relatieve migratieniveau stabiel rond de 3 procent is gebleven.” Oftewel: er zijn wel meer migranten, maar er zijn ook simpelweg meer mensen op de wereld. Toen er eind negentiende eeuw tientallen miljoenen Europeanen naar de Nieuwe Wereld trokken, lag het migratiepercentage hoger dan nu.

De mythe van een enorme (illegale)massa-immigratie wordt, volgens De Haas, niet alleen in stand gehouden door rechtse politici die een strenger migratiebeleid willen, maar ook door VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). ,,De UNHCR spreekt ieder jaar weer van een nieuw recordaantal vluchtelingen. Maar dat komt onder meer omdat ze binnenlandse vluchtelingen mee zijn gaan tellen. De UNHCR heeft baat bij aandacht: maar het is een perverse prikkel waarmee ze onnodige paniek creëren. Er is geen reden tot paniek. Het is eenvoudigweg niet waar dat reusachtige golven wanhopige vluchtelingen en illegale migranten op het punt staan zich op onze kusten te storten.”

Mythe 2: Ontwikkeling van arme landen remt migratie af
In 2015 lanceerde de Europese commissie een noodfonds voor Afrika van 5 miljard euro. Bedoeld om ‘de grondoorzaken van illegale migratie aan te pakken, en gelijkwaardige economische kansen, veiligheid en ontwikkeling in Afrika te bevorderen’. Achterliggende gedachte: als het leven in Afrika beter wordt, komen er minder Afrikanen naar Europa. Onjuist, stelt De Haas. ,,Het is een verkeerd begrip van de oorzaken van migratie. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt het exacte tegendeel: economische ontwikkeling en onderwijs in arme landen leidt juist tot meer migratie. Ontwikkeling van een land vergroot de mogelijkheden en de aspiraties van de mensen die er wonen. Emigratie neemt pas af als een land hogere ontwikkelings- en loonniveaus bereikt, zoals nu in Turkije het geval is.”


Hein de Haas
Mythe 3: Immigratie doet de criminaliteit stijgen
Stelende asielzoekers en vechtende arbeidsmigranten zijn koren op de molen van rechtse politici die de grenzen dicht willen. ,,Het klopt dat sommige migranten- en minderheidsgroepen in de misdaadstatistieken oververtegenwoordigd zijn”, stelt De Haas. Volgens de socioloog heeft dat te maken met etnisch profileren maar vooral met de uitzichtloze omstandigheden waarin sommige groepen tweede generatie migrantenkinderen zijn terechtgekomen. ,,Dit is zeker een probleem, maar er is geen wetenschappelijk bewijs dat immigratie in het algemeen tot meer criminaliteit leidt”, zegt hij. ,,Uit internationaal vergelijkend onderzoek blijkt dat de meeste vormen van immigratie eerder samenhangen met lagere dan met hogere misdaadcijfers. Veruit de meeste migranten komen om te werken, niet om de criminaliteit in te gaan. Daarnaast dalen de algehele misdaadcijfers in Europese landen al jaren. “


Mythe 4: Immigratie is een oplossing voor de vergrijzing
Europese politici die beweren dat immigratie hard nodig is om de vergrijzing of de dalende geboortecijfers op te lossen, kunnen die stelling beter loslaten, vindt De Haas. ,,Het is een heel onrealistisch idee. Om bijvoorbeeld de Duitse bevolking zodanig te verjongen dat het vergrijzingseffect teniet wordt gedaan, zijn er in dat land 3,4 miljoen immigranten per jaar nodig. Dat is tien keer meer dan er nu per jaar netto binnenkomen. Soortgelijke berekeningen gelden voor andere landen. Immigratie gaat de structurele trend van vergrijzing niet keren.” Komt nog bij dat immigranten zelf ook ouder worden en dat hun kinderen zich snel aanpassen aan het lagere geboortecijfer van het land waarin ze wonen.

Mythe 5: Klimaatverandering zal leiden tot massamigratie
Dat het klimaat verandert, betwist De Haas niet. Maar de massamigratie waar sommige denktanks voor waarschuwen, ziet hij er op basis van zijn onderzoek niet van komen. ,,De westerse wereld zal niet worden overstroomd door klimaatvluchtelingen. Je hoort vaak een simplistische een-op-eenrelatie tussen milieu en migratie, waarbij er wordt aangenomen dat milieuproblemen automatisch migratie voortbrengt. Dat gaat volledig voorbij aan wat geografen weten: mensen hebben historisch gezien een enorme veerkracht getoond om met schaarste, droogte en overstromingen om te gaan. De afgelopen eeuwen zijn veel mensen vrijwillig gemigreerd van het platteland naar plekken die juist kwetsbaarder zijn voor klimaatverandering en natuurrampen, zoals kuststeden, riviervlakten en vruchtbare delta’s. Bij natuurrampen vluchten de meeste mensen over korte afstand en keren meestal snel weer terug. Daar komt nog bij dat de meeste mensen die wonen in de armste landen van de wereld helemaal niet de middelen hebben om zich over langere afstanden te verplaatsen. De grootste slachtoffers van klimaatverandering zijn daarom de mensen die helemaal niet weg kunnen vluchten.”