Partijen die graag in het nieuwe kabinet willen, zouden eerst eens een kijkje bij in de schatkist moeten gaan nemen. Die is namelijk behoorlijk leeg.

Wie alle programma’s las, kon denken dat de portemonnee van de Rijksoverheid nog riant is gevuld. Toch is het tegendeel waar. Wie de sleutels van het Torentje bemachtigt, krijgt er een waarschuwing bij: het geld is op.

Want als het nieuwe kabinet blijft uitgeven wat het moet uitgeven - al was het maar om gewoon water uit de kraan te laten komen, of scholen open te houden - kijkt het nieuwe kabinet in 2028 aan tegen een begrotingstekort van 3,6 procent, boven de Europese norm van drie procent dus. En zonder ingrijpen nemen de jaarlijkse uitgaven van het Rijk de komende vijf jaar toe met 34 miljard euro. De staatsschuld komt dan in 2028 uit tot boven de 60 procent, nog een overtreding van de Europese regels. Let wel: dat is dus zonder dat het nieuwe kabinet alle plannetjes uit al die mooie verkiezingsprogramma’s heeft verwezenlijkt.

De kosten lopen dus simpelweg al op, zonder ingrijpen. Ten eerste omdat de zorgkosten blijven doorstijgen, door een keur van redenen. Inflatie maakt medicijnen duurder, de salarissen van zorgpersoneel stijgen, het aantal chronisch zieken neemt toe. De zorgbegroting dijt daardoor uit van 100 miljard naar 120 miljard euro per jaar.

Maar ook vergrijzing speelt een rol en dat maakt ook dat de AOW-uitgaven toenemen, een tweede groeiende kostenpost. En ten slotte gaan de klimaatkosten omhoog. En dan niet eens (alleen) vanwege vergroeningsmaatregelen, ook overstromingen, stortbuien, stormen, of juist hitte zorgen voor schade en kosten. Denk aan het verhogen van dijken.

Wie in september een beetje oplette, heeft al het advies gelezen van de zogenoemde Studiegroep Begrotingsruimte, een club topambtenaren van verschillende ministeries. Zij hebben vast voorgerekend wat de speelruimte van een volgend kabinet is. Hun conclusie: de regering zal tot 2028 17 miljard euro moeten ‘ombuigen’. Per jaar.

Bezuinigen
Lees: ofwel bezuinigen op uitgaven, of belastingen en premies verhogen, zodat er meer geld binnenkomt. Enkele voorzetjes deden de ambtenaren ook: een nieuw kabinet zou de pensioenleeftijd sneller kunnen verhogen of de AOW-uitkeringen kunnen verlagen. En ook de zogeheten ‘automatische kwaliteitskoppeling’ uit de wet halen, is een voorstel. Die regel maakt dat nieuwe behandelmethoden automatisch in het zorgverzekeringspakket komen.

Het zijn tegelijk stuk voor stuk impopulaire maatregelen: kom er maar eens mee aan in de eerste dagen van je nieuwe kabinet.

Bovendien is het nogal een stijlbreuk met de afgelopen jaren: het kabinet gaf geld uit alsof er geen morgen was. Eerst door corona, toen vanwege de klimaatagenda en ten slotte vanwege de torenhoge inflatie na de Russische inval. De reserves raakten echter wel op en door de gestegen rente is geld lenen duurder geworden voor de Staat. Pas in het laatste jaar van Rutte IV ging de voet een beetje op de rem: minister Sigrid Kaag (Financiën, D66) zei dat we ‘weer binnen onze marges moeten gaan leven’. Na een campagne vol mooie beloftes - alleen VVD, CDA, ChristenUnie en D66 matigden zich, wacht wellicht het zuur: bezuinigingen bijvoorbeeld waar niemand over begon in aanloop naar de verkiezingen. Want de marges waar Kaag eerder van sprak, zijn voor het nieuwe kabinet krapper dan ze lange tijd waren.