Gesteggel over wie opdraait voor klimaatschade: lapt China - als grootste uitstoter - eindelijk ook?
Gaat China meebetalen aan het nieuwe Klimaatschadefonds? Of wordt de rekening - traditiegetrouw - richting Europa en de VS geschoven? Onderhandelaars doen deze week een laatste poging om knopen door te hakken voorafgaand aan de VN-klimaattop in Dubai. ,,De vraag wie het fonds financiert, is misschien wel het grootste struikelblok.”

Edwin Timmer 17-10-23, 08:29 Laatste update: 17-10-23, 09:35
Dat zegt Agnes Schim van der Loeff, beleidsadviseur klimaatrechtvaardigheid van de ngo ActionAid in Amsterdam. Ze volgt het diplomatieke handwerk op de voet sinds vorig jaar op de klimaattop in Sharm el Sheik het akkoord over een Fonds voor Klimaatschade als enige succes werd gepresenteerd. Dat akkoord was echter slechts het begin van de onderhandelingen.


Honderden miljarden
Want het gaat straks om tientallen, misschien wel honderden miljarden euro’s per jaar. Het Klimaatschadefonds zou ‘de meest kwetsbare landen’ moeten bijstaan tegen de gevolgen van klimaatverandering. Maar wie precies mag er aanspraak op maken? En voor welk soort klimaatschade? En dan is er de hamvraag: wie vult de bankrekening van waaruit betalingen zullen worden gedaan?

,,Er staat deze week veel op het spel. Ik hoop dat men een aantal compromissen sluit”, zegt Schim van der Loeff. In het Egyptische Aswan spreken hoge ambtenaren elkaar, onder wie de Nederlandse klimaatgezant Jaime de Bourbon de Parme. Schim van der Loeff: ,,We moeten al deze vragen in elk geval niet vooruit blijven schuiven, want dan komt er verder weinig terecht van de klimaattop in Dubai.” Het liefst ziet zij aan het einde van de week een panklaar voorstel.

Eenvoudig is het niet. Neem de eerste vraag: wat is klimaatschade? Gaat het om consequenties die voortkomen uit de langetermijnontwikkeling van opwarming zoals de stijging van de zeespiegel? Of hebben we het alleen over directe schade van extreem weer: zoals stormen, droogte en overstromingen? En dan zijn er volgens arme landen ook nog de niet-economische gevolgen, zoals bijvoorbeeld het onder water lopen van een culturele begraafplaats.

ActionAid, dat zich internationaal inzet voor armoedebestrijding en vrouwenrechten, proeft sinds de start al dat rijke landen het fonds zo klein mogelijk willen houden. Zo meent de VS dat de hulp bij rampen al wordt gedaan door de humanitaire sector, zoals bijvoorbeeld het Rode Kruis. Ontwikkelingslanden willen juist een uitgebreid fonds, en niet alleen voor de allerarmste landen.

China is één van de grootste economieën op de planeet. Waarom zou zij niet mede verantwoor­de­lijk kunnen worden gemaakt voor het financie­ren van klimaat­scha­de?

Namens de G77, een groep van ontwikkelingslanden, stelde Cuba vorige maand: ,,Het fonds moet functioneren zonder te discrimineren.” Met andere woorden: ook middeninkomenslanden mogen de hand ophouden. Pakistan, dat zelf vorig jaar 30 miljard dollar schade leed door overstromingen, maar volgens internationale criteria niet extreem arm is, wil ook uit het fonds kunnen putten.

Groeien indien nodig
,,Wij pleiten voor flexibiliteit”, zegt Schim van der Loeff. ,,Het fonds moet kunnen groeien als dat nodig is. We weten niet hoe de wereld er over twintig of dertig jaar uit ziet. De verwachting is in elk geval dat klimaatrampen zullen toenemen.” Droogte en hitte komen volgens het VN-klimaatpanel IPCC al vaker voor, maar over orkanen en overstromingen bestaat minder duidelijkheid.

Blijft de vraag: wie gaat betalen? Traditiegetrouw zijn het rijkere landen zoals de VS en Europa die de knip trekken. Dat gebeurt ook bij het bestaande Green Climate Fund, een klimaatfonds van zo’n 100 miljard dollar per jaar waaruit arme landen putten om klimaatbeleid in te voeren. Maar al in Sharm el Sheikh zei toenmalig Eurocommissaris Frans Timmermans vorig jaar dat ook China dit keer zijn verantwoordelijkheid moet pakken.

,,China is één van de grootste economieën op de planeet met een enorme financiële kracht", formuleerde Timmermans in Egypte. ,,Waarom zouden zij niet mede verantwoordelijk kunnen worden gemaakt voor het financieren van klimaatschade?” China liet eerder weten dat zij zich niet verplicht voelen, maar bereid zijn om bij te dragen aan een Klimaatschadefonds, maar dan op een andere manier dan financieel. Niet in geld dus.

Grootste boosdoener
China is tegenwoordig onmiskenbaar de grootste uitstoter van broeikasgassen ter wereld. ,,Maar het beeld van China als grootste boosdoener klopt niet”, zegt Schim van der Loeff. In historisch opzicht stootten de VS en Europa meer uit. En ook per hoofd van de bevolking zit China nog niet zo hoog, benadrukt ActionAid. Toch nodigt een EU-voorstel voor de onderhandelaars in Egypte ‘alle landen die daartoe in de gelegenheid zijn’ om bij te dragen aan het fonds. Ook China dus.

Als het aan Europa ligt, hoeft het ook niet allemaal met belastinggeld. Dat zullen veel kiezers in elk geval waarderen. Het voorstel ziet andere mogelijke bronnen zoals filantropische instellingen, ngo’s, het bedrijfsleven en mogelijk zelfs innovatieve manieren om geld op te halen. Bijvoorbeeld uit internationale CO2-toeslagen. Of daar overeenstemming over komt, valt te bezien. ,,De onderhandelingen zijn geen sinecure”, formuleert een woordvoerder van het ministerie van Economische Zaken.

Stroomnet overal zo goed als vol, Jetten wil ‘alles op alles’ zetten om stroomuitval te voorkomen
Het elektriciteitsnet is op dit moment in alle provincies ‘grotendeels vol, waarschijnlijk vol of bijna vol', meldt demissionair energieminister Rob Jetten. Het kabinet moet dan ook ‘alles op alles‘ zetten om te voorkomen dat de stroom op de drukste momenten uitvalt. Juist op specifieke tijdstippen waarop veel stroom wordt opgewekt of verbruikt, ontstaan problemen op het stroomnet.

Politieke redactie 18-10-23, 14:05 Laatste update: 14:09
Jetten wil daarom dat netbeheerders afspraken maken met bedrijven om tegen een vergoeding op deze piekmomenten minder elektriciteit te verbruiken dan wel te produceren. Dit is bijvoorbeeld tussen 16.00 uur en 20.00 uur. Dan gebruiken zowel bedrijven als huishoudens veel elektriciteit.

Een contract waardoor bedrijven 24 uur per dag, zeven dagen per week verzekerd zijn van capaciteit om stroom te vervoeren, wordt een luxeproduct met een hogere prijs. De standaard wordt een flexibel contract, zodat bedrijven minder stroom gebruiken of opwekken op de drukste momenten.

Er worden al jaren miljarden gestoken in het uitbreiden van het elektriciteitsnet, maar de vraag naar ruimte groeit sneller dan dat er kabels kunnen worden gelegd. Het kabinet zet zich in om grond beschikbaar te stellen voor de bouw, en de vergunningverlening te verkorten. Van bepaalde uitbreidingsprojecten die een ‘zwaarwegend maatschappelijk belang’ hebben, kan de procedure met 1,5 jaar worden ingekort, denkt Jetten.

Het kabinet wil daarnaast meer experimenteren en geleerde lessen uit die proeven inzetten. Voor ‘een klein aantal hoogspanningsprojecten’ in gebieden met de grootste problemen worden ‘verregaande maatregelen’ getest. Zo zou netbeheerder TenneT mogen beginnen met bouwen, terwijl de vergunning nog niet definitief is, bijvoorbeeld doordat groepen beroep hebben ingediend bij de Raad van State.

Huiseigenaren willen bomen in steeds meer plaatsen laten kappen 'want ze werpen schaduw op de zonnepanelen’
Huiseigenaren met zonnepanelen proberen steeds vaker van bomen af te komen, nu die met hun schaduw de stroomopbrengst flink verlagen. Gemeenten als Apeldoorn, Bloemendaal en Den Haag krijgen jaarlijks tientallen kapverzoeken binnen vanwege de zonnepanelen. Maar de boom ‘wint’ vrijwel altijd. Ook bij de rechter.

David Bremmer 27-10-23, 03:00 Laatste update: 06:07
Het is een groeiend dilemma in de lokale politiek: nu Nederland steeds meer opwarmt, willen veel gemeenten meer bomen, struiken en beplanting binnen hun grenzen. Veel groen biedt beschutting en kan de temperatuur in stedelijk gebied met enkele graden doen dalen. Ze brengen verder verkoeling binnenshuis.

Tegelijk zitten bomen de vergroening regelmatig letterlijk in de weg. Eind vorig jaar hadden al twee miljoen huishoudens zonnepanelen op hun dak liggen, dat is een kwart van alle huizen. De schaduw van een forse boom voor de deur betekent een beduidend minder hoge stroomopbrengst.

Bewoners willen daarom in een toenemend aantal plaatsen van zulke bomen af. ,,Jaarlijks ontvangen we tientallen aanvragen voor een kapvergunning vanwege de zonnepanelen”, zegt Jurriaan Esser van de gemeente Den Haag. ,,Dat is bij benadering, want we houden geen specifieke cijfers bij.”


Bewoners krijgen nul op rekest
Apeldoorn, evenals Den Haag een groene stad, ontvangt jaarlijks circa vijftig kapaanvragen. ,,Dat is een grove schatting”, aldus de gemeente. ,,Hoe meer zonnepanelen er worden geplaatst, hoe vaker deze situaties voorkomen.”

In het chique Bloemendaal/Heemstede willen veel inwoners van bomen af ‘wegens zonlichtvermindering op zonnepanelen’. Hetzelfde verhaal speelt in Dordrecht, Wassenaar en de gemeente Westland. Zustertitel De Stentor deed recent een peiling en ontdekte dat Deventer, Nunspeet en Zutphen eveneens talloze kapaanvragen binnenkrijgen vanwege zonnepanelen.

In vrijwel alle gemeenten krijgen bewoners nul op het rekest. ,,We verlenen nooit een vergunning om een boom te kappen vanwege de zonnepanelen”, stelt bijvoorbeeld Den Haag. Amersfoort wijst op de eigen Bomenleidraad uit 2007. ,,Daarin staat dat er geen bomen worden gekapt vanwege de aanleg van zonnepanelen.” Dordrecht wil het bomenbestand juist op peil houden en waar mogelijk uitbreiden. ,,Het kappen van bomen, uitsluitend omdat bomen de energieopbrengst kunnen verminderen, is daarmee in strijd.”

Advocaten Jasmine Smits en Jilles van Zinderen
Apeldoorn juicht het toe dat inwoners zonnepanelen plaatsen. ,,Het opwekken van duurzame energie is een belangrijke doelstelling van onze gemeente,” licht woordvoerder Roel van Vemde toe. Toch worden kapverzoeken standaard afgewezen, want groenbehoud is ook een belangrijke doelstelling. ,,Bomen dragen voor een belangrijk deel bij aan de leefbaarheid van onze wijken en buurten. Ze gaan hittestress tegen, dienen als schuilplaats voor dieren, nemen CO2 op, en hebben soms een belangrijke cultuurhistorische waarde.”

‘Boom is er altijd eerder’
De Bomenstichting is blij dat gemeenten hun poot stijf houden. ,,Het maatschappelijke belang van bomen weegt zoveel zwaarder dan het individuele belang van de woningeigenaar”, zegt bomenexpert Piet van der Eijk. ,,Bomen zijn er bovendien bijna altijd eerder dan de zonnepanelen.”

De Bomenstichting wijst op recente rechtspraak. ,,Er zijn inmiddels diverse zaken over bomen en zonnepanelen geweest. Tot nu toe hebben rechters altijd in het voordeel van de bomen geoordeeld.” Advocaten van het in bomenrecht gespecialiseerde kantoor Monte Legal bevestigen dit. ,,Als de boom er al staat voor de zonnepanelen worden geplaatst, is het meestal redelijk simpel”, vertellen Jasmine Smits en Jilles van Zinderen. ,,Dan krijgt de woningeigenaar een afwijzing.”

Het gebeurde in de gemeente Utrechtse Heuvelrug, waar een bewoner een aantal beuken gekapt wilde zien. De gemeente weigerde, het belang van de beuken voor de natuur en het dorpsschoon woog zwaarder dan de zonnepanelen. De rechtbank Midden-Nederland was dat op 17 december 2020 met Utrechtse Heuvelrug eens. De gemeente had zich bovendien constructief opgesteld en alternatieven, zoals het snoeien van de bomen, aangedragen.


Puk van Meegeren, Milieu Centraal
Toch ligt het minder zwart-wit dan het lijkt, stellen Smits en Van Zinderen. ,,Als een huis al panelen heeft en de gemeente besluit daarna om er een of meerdere bomen te planten, wordt het anders als die bomen het licht gaan wegnemen. Een burger kan dan de gemeente als buur en boomeigenaar aanspreken wegens onrechtmatige hinder. Die burger heeft dan wel een punt .”

Oplossing
,,Vaak mogen bomen bovendien wel gesnoeid worden, mits niet te rigoureus. Probleem is dat sommige gemeenten vaak niet duidelijk naar burgers communiceren en vice versa”, meent Van Zinderen, die zelf regelmatig cursussen aan aan lokale overheden geeft. ,,De afdelingen verduurzaming en groenvoorziening praten niet altijd goed met elkaar, merk ik. Enerzijds worden burgers actief gestimuleerd om zonnepanelen te nemen en te verduurzamen, de afdeling groen weigert echter bomen te kappen. Dat staat haaks op elkaar.”

Milieu Centraal, dat Nederlanders helpt om duurzamer te leven, beklemtoont dat vaak best een oplossing te vinden is voor schaduw door bomen. Zo kunnen bewoners de panelen vaak op een ander dakdeel leggen. ,,Op het oosten of op het westen is de opbrengst iets lager, maar behalen moderne zonnepanelen nog steeds een prima rendement”, vertelt Puk van Meegeren.

Eigenaren kunnen bij gedeeltelijke schaduw bovendien kiezen voor zonnepanelen met zogenaamde micro-omvormers. ,,Met micro-omvormers heeft ieder paneel z'n eigen omvormertje en blijven de panelen in de zon gewoon hun werk doen.” Het voorkomt dat schaduw op één of twee panelen de complete stroomopbrengst fors omlaag brengt, het zogenaamde tuinslang-effect.

Herrie
Veel gemeenten houden bovendien bij nieuwbouw rekening met zonnepanelen. Bomen worden niet vlak naast huizen ingetekend, gekeken wordt verder of daken een gunstige zonligging hebben. De Bomenstichting vindt dat een prima oplossing. ,,Als iemand er voorstander van is dat bomen op de juiste plek staan, dan zijn wij het als Bomenstichting wel”, zegt Piet van der Eijk. ,,Want een boom op een verkeerde plek geeft altijd herrie.”