Regeringsadviseur: Heilige koe niet meer heilig, auto wijkt voor klimaatbeleid
Autobezit voor iedereen is straks niet langer vanzelfsprekend. Om een volledig klimaatneutraal vervoersysteem op te bouwen in Nederland, moeten veel burgers waarschijnlijk afscheid nemen van hun heilige koe. Dat zegt Jan Willem Erisman, de nieuwe belangrijkste adviseur van de regering op het gebied van klimaat.

Marcia Nieuwenhuis, Edwin Timmer 30-08-23, 03:00
,,Doordat elektrisch rijden nu wordt gestimuleerd, lijkt het erop dat we ervan uitgaan dat straks iedereen een elektrische auto zal rijden”, zegt hij. ,,Maar het is de vraag of dat op de lange termijn, met de beperkt beschikbare grondstoffen en kritische materialen, überhaupt kan.”


Niet alleen de beperkte beschikbaarheid van edelmetalen voor batterijen noopt tot een ingrijpende omslag van de manier waarop we ons verplaatsen. Elke benzinewagen inruilen voor een stekkerauto betekent ook ‘doorgaan met hetzelfde systeem’, aldus de voorzitter van de nieuwe Wetenschappelijke Klimaatraad. Voor 2050 is volgens hem een radicale verandering van het systeem nodig.

De raad kan zich voorstellen dat stedelingen in de Randstad veel meer overstappen op gedeeld en openbaar vervoer. Elektrisch rijden blijft mogelijk de beste optie voor het platteland. Het gaat overigens om een langjarige transitie over ruim 25 jaar. ,,Het is niet zo dat mensen morgen hun auto moeten inleveren.”


Bent u bereid uw auto op te geven?
,,Ja, ik ben echt aan het twijfelen of ik die auto wel wil hebben. Misschien ga ik meedoen met een elektrisch deel-initiatief. Ik vind het sowieso prettiger om met de trein te reizen.’’

Mensen kennen u als de stikstofprofessor. Waarom nu klimaat? Willem van Hanegem wordt toch ook geen tenniscoach?
,,Kijk naar mijn cv. Ik heb zeventien jaar bij het Energieonderzoek Centrum Nederland gewerkt. Aan duurzame energie als geheel met de nadruk op milieu en klimaat. Ik heb ook gewoon de ontwikkelingen gevolgd. Klimaat is voor mij niet nieuw.’’

In uw advies noemt u drie punten die echt moeten veranderen: energie, grondstoffen en landbouw/voedsel. U blijft wel vaag over wat er anders moet.
,,Vragen die we moeten stellen zijn: wat doen we met de landbouw? Wat doen we met de zware industrie en mobiliteit? Dat zijn grote vraagstukken, belangrijke keuzes, waar de Wetenschappelijke Klimaatraad over gaat adviseren.’’

Maar hebt u ook antwoorden?
,,Dat zijn politieke keuzes, waar je de hele samenleving bij nodig hebt. Ik vind dat we die keuzes met z’n allen moeten maken. Eind december komt ons eerste echte advies uit.’’

Welke keuzes de samenleving ook maakt, de uitstoot zal ook in de landbouw flink omlaag moeten.
,,Wij moeten naar klimaatneutraliteit in 2050. Dat betekent geen menselijke invloed meer op het klimaat. Dat betekent eigenlijk nul komma nul emissie. Dat geldt voor iedere sector.’’

Staan dieren straks binnen in enorme varkensflats ver van natuurgebieden?
,,Alle dieren binnen kan een optie zijn. Alles afvangen. Mest verwerken. Maar er zijn in 1985 al visies geweest waarbij alle intensieve veehouderij geconcentreerd was rond de Rotterdamse haven. Ik heb de plaatjes nog scherp voor ogen. Dat is om meerdere redenen niets geworden. Vanwege dierenwelzijn, maar ook: wil je wel zo grootschalig voer blijven importeren uit het buitenland? Wat doet dat met het klimaat en is dat rechtvaardig? De vraag is ook: wat doet schaalvergroting met de sociaal-maatschappelijke ontwikkeling op het platteland? Alles is met alles verbonden. Precies dat moet onderdeel zijn van een landbouwvisie.’’

Moeten we gewoon minder vlees gaan eten?
,,Het is niet mijn keuze of iemand wel of geen vlees eet. Al zegt het klimaatpanel IPCC wel dat ons dieet en consumptiepatronen belangrijk zijn om klimaatdoelen te halen. Volgens mij onderschatten we de ontwikkeling van kweekvlees en vleesvervangers, waarin nu heel veel wordt geïnvesteerd.’’

Die nieuwe IPCC-baas Jim Skea zegt ook: we moeten ook niet overdrijven met alarmisme.
,,Ik ben ook geen voorstander van angst opwekken. Dat helpt helemaal niet, dat maakt fatalistisch. De kunst zit ’m erin dat je zodanig beleid adviseert dat mensen stappen kunnen maken. Iedereen richt zich nu op 2030. Maar, let op, het gaat niet alleen om 2030. Wil je naar klimaatneutraliteit in 2050, dan moet je echt dingen anders doen. Zo kan de landbouw vrij makkelijk de doelstellingen voor 2030 halen. Gelukkig, denk je dan. Maar als je kijkt wat nodig is voor 2050, dan schrik je je wild.’’

Wat moet er anders?
,,Bij álle investeringen die je doet, moet je ook aan 2050 denken. We moeten versneld naar beneden met de uitstoot. En er moet meer aandacht komen voor energiebesparing. Alles wat je niet hoeft te produceren, is meegenomen. Wij gaan bekijken hoe burgers minder kunnen consumeren. Hoe kunnen we normeren en beprijzen doorvoeren voor consumenten?’’

Minder kleren kopen of geen eigen auto meer?
,,Die vraag over autobezit moet je terugvoeren op iets anders: hoe zien wij de toekomstige vervoersinfrastructuur in Nederland? Moet iedereen een auto hebben of versterk je het openbaar vervoer, en moet je dat overal doen of niet? Die opties moeten we onderzoeken.’’

Brandstofprijzen rijzen al de pan uit. Gaat u pleiten voor nog meer klimaataccijnzen?
,,Dat is wel een heel gedetailleerde beleidsoptie.’’

Wat moeten burgers dan verwachten qua mobiliteit?
,,Doordat elektrisch rijden nu wordt gestimuleerd, lijkt het erop dat we ervan uitgaan dat straks iedereen een elektrische auto zal rijden. Maar het is de vraag of dat op de lange termijn met de beperkt beschikbare grondstoffen en kritische materialen überhaupt kan. Misschien moeten we toe naar een hele andere manier van mobiliteit, waarbij je in de Randstad veel meer gedeeld en openbaar vervoer hebt.’’

En op het platteland?

,,Daarbuiten zou je meer kunnen kijken naar elektrisch vervoer. Dat is een heel ander concept dan zoveel mogelijk inzetten op zo goedkoop mogelijke elektrische auto’s. Meer elektrische auto’s in de lijn van nu, dat is hetzelfde denken. Een heel nieuw vervoersysteem, dat veel passender is en de uitstoot veel sterker vermindert, is pas een echte transitie.’’

Die eigen auto staat voor vrijheid. Stuit daarvan afstand doen mensen niet tegen de borst?
,,Het is niet zo dat mensen morgen hun auto moeten inleveren. Maar hoe kunnen we zorgen voor een opbouw van alternatieven en dat we burgers meekrijgen? Daarin kunnen we als Klimaatraad het beleid helpen met gedragswetenschappers bijvoorbeeld.’’

En die transitie moet tussen nu en 2050?
,,Ja.’’

Op 12 september stemt de Tweede Kamer over wat er controversieel wordt verklaard. Wat wenst u?
,,We moeten echt snel door met klimaatbeleid. Wil je die klimaatneutraliteit halen in 2050, dan moeten we nu samen werken aan verandering van het systeem. Het is niet anders. Het kan ook leuk zijn.’’

Leuk?
,,Ja. Wij denken steeds vanuit angst dat we vastzitten. Uit onderzoek onder studenten blijkt dat 60 procent van hen angstig is over de toekomst. Dat ze vrezen voor hun bestaan. En dat 39 procent geen kinderen wil krijgen. Dat we ten onder gaan is natuurlijk niet zo. De wereld verandert.’’


Angst is geen goede raadgever. Dus probeer perspec­tief te bieden. Dat kan door opties te bieden en afgespro­ken doelen te halen

De klimaatwetenschap zegt toch niet: ‘Neem geen kinderen’?
,,Nee, dat zou gek zijn. De wetenschap zegt: er zijn nog voldoende opties, er is nog voldoende tijd, maar we moeten aan de slag.’’

De klimaatwetenschap waarschuwt evenmin voor het uitsterven van de mensheid, zoals de naam Extinction Rebellion doet vermoeden.
,,Nee, maar de wetenschap waarschuwt wel dat bij een grote temperatuurstijging meer extreem weer zal voorkomen. Maar dat is iets heel anders. Maar ik kan me voorstellen dat je angstig wordt bij het idee dat de zeespiegel een meter stijgt. Dan zit je in Den Haag best lastig. Maar angst is geen goede raadgever. Dus probeer perspectief te bieden. Dat kan door opties te bieden en afgesproken doelen te halen.’’

Wat moeten we doen om die meter zeespiegelstijging te voorkomen?
,,Alles op alles zetten, in alle sectoren, zaken echt anders gaan doen. Dat is ook het leuke van de uitdaging. Wij zijn als mensheid pas geneigd om te innoveren op het moment dat je je hand verbrandt aan de kachel, of tegen de muur aanloopt. Dan zijn we opeens heel creatief. Dat bewijst het verleden in ieder geval. Handel, innovatie en kennisexport zitten in ons dna. We hebben veel universiteiten per vierkante kilometer, en wij hebben kennis en ervaring met waterbeheer. De vraag is: gaan we wachten op weersextremen, of gaan we het nu vast doen?’’