Het fenomeen ‘bermfraude’ is al jaren bekend. Toch blijken boeren nog steeds grootschalig grond die niet van hen is te registeren. Zo kunnen ze er subsidies op aanvragen en er mest uitrijden. Waarom doet de overheid niets?

In 2017 kwam het fenomeen ‘bermfraude’ voor het eerst in het nieuws. Boeren bleken bermen die in bezit zijn van overheden bij hun landbouwareaal te trekken en te bewerken. Bovendien konden boeren hier ten onrechte Europese subsidies en mestuitrijrechten op aanvragen. Zelfs de Europese Commissie bemoeide zich ermee.
Maar nu, ruim vijf jaar later, is het probleem allesbehalve opgelost. Platform Investico controleerde honderden landbouwpercelen verspreid over heel Nederland en constateerde dat een kwart daarvan onrechtmatig geregistreerd was. Boeren registreren naar schatting tienduizenden hectaren overheidsgrond terwijl de eigenaar zegt hier geen toestemming voor te hebben gegeven, blijkt uit het onderzoek voor De Groene Amsterdammer en Trouw, in samenwerking met De Gelderlander, Tubantia, de Stentor en de onderzoeksredactie van de Brabantse kranten (ED, BD, BN DeStem). Het financiële voordeel voor boeren kan oplopen tot honderden euro’s per hectare.

Het onderzoek geeft voor het eerst zicht op de schaal van dit probleem, en dat blijkt groter dan gedacht. Het zijn niet alleen bermen, maar hele lappen grond waar boeren ten onrechte subsidies voor ontvangen. Controle vindt nauwelijks plaats. RVO en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) weten niet hoe vaak het probleem voorkomt. ‘Om dat met zekerheid te kunnen vaststellen, zou je dat allemaal moeten gaan controleren’, schreef een ambtenaar al in 2018 in een interne mail. ‘Daar willen we uiteraard ver weg van blijven.’
In 2015 merkte de gemeente Berkelland dat er bermen en groenstroken verdwenen. Het typisch Achterhoekse coulissenlandschap is een lapjesdeken van kleine akkers en weilanden, maar het begon steeds meer op een egaal biljartlaken te lijken. De gemeente besloot het probleem te onderzoeken. Meer dan negentig hectare gemeentegrond bleek niet alleen onrechtmatig geregistreerd, waarmee er extra subsidie en mestruimte voor aangevraagd kon worden; in veel gevallen gebruikten boeren de bermen ook als landbouwgrond of maaiden ze de bermen mee met het aangrenzende weiland. Naast talloze bermen en groenstroken bleken ook een gemeentelijke vuilstort en een braakliggend en ondergelopen stuk gemeentegrond op een industrieterrein succesvol als landbouwgrond geregistreerd bij de RVO.

Deze ‘bermfraude’ verwierf dankzij verslaggeving in Trouw twee jaar later nationale bekendheid. Gemeente Berkelland ging over tot het terugeisen van de percelen. De Achterhoekse gemeente en de RVO plaatsten ‘bij wijze van proef’ markeringspalen als duidelijke afscheiding tussen de berm en het boerenperceel.
Ook andere overheden werden rond die periode wakker. Staatsbosbeheer stelde in 2017 vast dat boeren duizenden hectare grond van de natuurorganisatie illegaal registreerden. In datzelfde jaar kwam ook de Europese Commissie door eigen onderzoek op het spoor van deze vorm van fraude. Ze vroeg Nederland toen om de garantie dat de subsidies wel goed terechtkwamen, zo blijkt uit een interne mailwisseling die openbaar is gemaakt met een beroep op de Wet open overheid (Woo).
Uit deze mailwisseling blijkt ook dat het ministerie van LNV op dat moment al wist dat de fraude op veel verschillende plekken in Nederland voorkwam, maar weigerde dat aan Brussel te vertellen. Het ministerie had liever geen gedoe met Europa, omdat de discussie over het Nederlandse mestoverschot al op scherp stond. ‘Woord fraude svp niet gebruiken’, schreven de ambtenaren elkaar. Daarna verslapte de bestuurlijke aandacht voor de fraude.

Het fenomeen ‘bermfraude’ is al jaren bekend. Toch blijken boeren nog steeds grootschalig grond die niet van hen is te registeren. Zo kunnen ze er subsidies op aanvragen en er mest uitrijden. Waarom doet de overheid niets?

In 2017 kwam het fenomeen ‘bermfraude’ voor het eerst in het nieuws. Boeren bleken bermen die in bezit zijn van overheden bij hun landbouwareaal te trekken en te bewerken. Bovendien konden boeren hier ten onrechte Europese subsidies en mestuitrijrechten op aanvragen. Zelfs de Europese Commissie bemoeide zich ermee.
Maar nu, ruim vijf jaar later, is het probleem allesbehalve opgelost. Platform Investico controleerde honderden landbouwpercelen verspreid over heel Nederland en constateerde dat een kwart daarvan onrechtmatig geregistreerd was. Boeren registreren naar schatting tienduizenden hectaren overheidsgrond terwijl de eigenaar zegt hier geen toestemming voor te hebben gegeven, blijkt uit het onderzoek voor De Groene Amsterdammer en Trouw, in samenwerking met De Gelderlander, Tubantia, de Stentor en de onderzoeksredactie van de Brabantse kranten (ED, BD, BN DeStem). Het financiële voordeel voor boeren kan oplopen tot honderden euro’s per hectare.

Het onderzoek geeft voor het eerst zicht op de schaal van dit probleem, en dat blijkt groter dan gedacht. Het zijn niet alleen bermen, maar hele lappen grond waar boeren ten onrechte subsidies voor ontvangen. Controle vindt nauwelijks plaats. RVO en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) weten niet hoe vaak het probleem voorkomt. ‘Om dat met zekerheid te kunnen vaststellen, zou je dat allemaal moeten gaan controleren’, schreef een ambtenaar al in 2018 in een interne mail. ‘Daar willen we uiteraard ver weg van blijven.’
In 2015 merkte de gemeente Berkelland dat er bermen en groenstroken verdwenen. Het typisch Achterhoekse coulissenlandschap is een lapjesdeken van kleine akkers en weilanden, maar het begon steeds meer op een egaal biljartlaken te lijken. De gemeente besloot het probleem te onderzoeken. Meer dan negentig hectare gemeentegrond bleek niet alleen onrechtmatig geregistreerd, waarmee er extra subsidie en mestruimte voor aangevraagd kon worden; in veel gevallen gebruikten boeren de bermen ook als landbouwgrond of maaiden ze de bermen mee met het aangrenzende weiland. Naast talloze bermen en groenstroken bleken ook een gemeentelijke vuilstort en een braakliggend en ondergelopen stuk gemeentegrond op een industrieterrein succesvol als landbouwgrond geregistreerd bij de RVO.

Deze ‘bermfraude’ verwierf dankzij verslaggeving in Trouw twee jaar later nationale bekendheid. Gemeente Berkelland ging over tot het terugeisen van de percelen. De Achterhoekse gemeente en de RVO plaatsten ‘bij wijze van proef’ markeringspalen als duidelijke afscheiding tussen de berm en het boerenperceel.
Ook andere overheden werden rond die periode wakker. Staatsbosbeheer stelde in 2017 vast dat boeren duizenden hectare grond van de natuurorganisatie illegaal registreerden. In datzelfde jaar kwam ook de Europese Commissie door eigen onderzoek op het spoor van deze vorm van fraude. Ze vroeg Nederland toen om de garantie dat de subsidies wel goed terechtkwamen, zo blijkt uit een interne mailwisseling die openbaar is gemaakt met een beroep op de Wet open overheid (Woo).
Uit deze mailwisseling blijkt ook dat het ministerie van LNV op dat moment al wist dat de fraude op veel verschillende plekken in Nederland voorkwam, maar weigerde dat aan Brussel te vertellen. Het ministerie had liever geen gedoe met Europa, omdat de discussie over het Nederlandse mestoverschot al op scherp stond. ‘Woord fraude svp niet gebruiken’, schreven de ambtenaren elkaar. Daarna verslapte de bestuurlijke aandacht voor de fraude.

,,Daar heeft een boer een grensfout gemaakt, een andere boer heeft een hele strook ingetekend en weer een andere boer heeft het hele perceel geregistreerd.”

,,Daar heeft een boer een grensfout gemaakt, een andere boer heeft een hele strook ingetekend en weer een andere boer heeft het hele perceel geregistreerd.”

Toch is de bijdrage van die piekbelasters aan de totale stikstofneerslag erg bescheiden, zegt wetenschapper Wim de Vries van de Wageningen Universiteit. "Uiteindelijk zijn er maar een paar duizend piekbelasters, terwijl we 50.000 boerenbedrijven in Nederland hebben. En dan hebben we honderdduizenden andere bedrijven. Daar komt het buitenland nog eens bij met vele honderdduizenden. Dus het gaat om die piekbelasters ten opzichte van honderdduizenden andere bronnen, die samen een deken van stikstof vormen."

(....)

Geen deuk in een pakje boter
De Vries verwacht dat de natuur nauwelijks zal profiteren van de piekbelastersregeling. "Dit slaat geen deuk in een pakje boter." Zeker ook omdat een deel van de stikstofwinst wordt gebruikt om bouwvergunningen af te geven.

Grote winst is alleen te halen met een veel bredere aanpak, zegt hij. "Dan moeten alle boeren een bijdrage gaan leveren, ook alle industriële uitstoters." Plannen voor zo'n aanpak zijn er wel. De provincies zouden die voor een groot deel moeten uitvoeren en het demissionaire kabinet schuift beslissingen erover door naar het volgende kabinet.

Het RIVM is ook aan het uitrekenen hoeveel de piekbelastersregeling oplevert. Dat zal een preciezer beeld geven dan de berekeningen van De Vries, omdat de RIVM-onderzoekers de beschikking hebben over meer gegevens. Waarschijnlijk wordt dat onderzoek pas na de verkiezingen gepubliceerd.

Dit jaar laat volgens Brak goed zien waarom landbouw met vaste deadlines niet goed werkt. "Het was een heel nat en koud voorjaar en daarom zijn gewassen laat gepoot en gezaaid. Maar een gewas heeft wel een bepaald aantal dagen nodig om te groeien. De kern is dat de natuur zich niet aan een kalender houdt."

In de wachtkamer van de EU zitten in ieder geval Turkije, Montenegro, Noord-Macedonië, Servië, Albanië, Moldavië, Bosnië-Herzegovina en Oekraïne. Daarnaast wachten Kosovo en Georgië nog op een kandidaat-lidmaatschap.

(...)

EU zelf
Waar de kandidaat-lidstaten een hoop werk moeten verzetten om zich bij de EU te kunnen voegen, daar is onder meer Frankrijk juist van mening dat de Europese Unie eerst zelf op de schop moet. Zo zouden de verdelingen van het EU-budget hervormd moeten worden. In de huidige verdeling zou bijvoorbeeld Oekraïne bij toetreding in één klap het grootste deel van het landbouwbudget toebedeeld krijgen. 'Polen gooit nu al de grens dicht voor Oekraïens graan, dus dat is een gevoelig punt', vervolgt Van Schaik. 'Ook instellingen en verdragen moeten worden herzien.'

De wet van Engel stelt dat naarmate het inkomen van een huishouden (of een land) stijgt, het percentage van het inkomen dat aan voedsel wordt besteed afneemt en het percentage dat aan andere goederen en diensten wordt besteed, toeneemt . Het werd halverwege de 19e eeuw ontwikkeld door de Duitse statisticus Ernst Engel en is nog steeds van invloed op de economie en het overheidsbeleid.

Terwijl de inflatie de biomarkt doet sputteren en bioboeren moeten ploeteren, neemt de Franse regering een bocht richting intensieve teelt en goedkopere producten, met als doel de landbouw soeverein te maken.