Verkleinde afbeelding. Klik om te vergroten.

Simon Rozendaal: Nu hebben we de visserij al zelf de nek omgedraaid (kokkelvisserij) of door afgunstige concurrenten onder de guillotine laten duwen (pulsvisserij), dat staan we toch niet toe bij de boeren?

Als er generieke maatregelen zijn waarmee de jonge generatie de sector uit wordt gejaagd, hebben we echt een probleem.

En de duurzaamheidstransitie?
'Die staat bij ons niet ter discussie. Het gaat bij ons meer om de vraag hoe je die gaat vormgeven. Want de uitvoering van deze transitie gaat het verschil maken in het leven van onze leden. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat bedrijven die door willen gaan ook door kunnen? Als er generieke maatregelen zijn waarmee de jonge generatie de sector uit wordt gejaagd, hebben we echt een probleem.

'Daarnaast heb je ook een bepaalde kritische massa nodig als sector. Je hebt een bepaalde aanvoer nodig van producten om coöperaties en ketens in stand te houden en de kennis op niveau te houden. Als we zo hard aan het verduurzamen zijn dat daar geen oog meer voor is, kan die verduurzamingstransitie als een boemerang terugkomen. Daar maak ik me wel oprecht zorgen om. Duurzaam boeren is ook het behoud van boeren.'

Wordt dat aspect van de transitie vergeten?
'Ja, dat denk ik wel. Als je de Europese Commissie om een voedselstrategie vraagt, verwijzen ze naar de boer-tot-bordstrategie. Maar die strategie legt de nadruk op het ecologische gedeelte van de transitie. Op de sociaaleconomische duurzaamheid wordt minder nadruk gelegd. Voedsel heeft ook een bepaalde waarde. We hebben de meerwaarde van voedsel de afgelopen periode te weinig erkend. Dat is problematisch.'

Waarom is dat een probleem?
'Het gaat om de voedselvoorziening. Ik weet dat landbouw een bepaalde uitstoot heeft, maar landbouw is niet te vergelijken met elke willekeurige industrie, we hebben iedere dag voedsel nodig. De landbouw voorziet in een basisbehoefte. Er is een bepaalde productie nodig om het continent te voeden.

'Daarnaast is er nog zoiets als uitgangsmateriaal en zaden, die essentieel zijn voor de wereldwijde voedselvoorziening. Ik denk dat je de landbouwsector daarom niet een-op-een kunt vergelijken met een andere sector.'

Te constateren valt dat er sterke aanwijzingen zijn dat de uitkoop en herinrichting van bedrijvigheid in ons land veel energie en geld gaat kosten terwijl al die bedrijfssluitingen en verplaatsingen nauwelijks of geen direct effect op Natura 2000-gebieden zullen hebben. De deken die voor de neerslag van depositie zorgt blijft intact en neemt alleen af als ook in de landen om ons heen en overal in het land de ammoniakemissies wordt gekort. De deken is immers het resultaat van vele tien- en wellicht honderdduizenden bronnen uit binnen- en (via de wind) buitenland.

Ook betekent het dat er geen wil is te luisteren naar gezond verstand. Liever wil Nederland veel kapitaal vernietigen* om een juridisch gemaakt probleem op te lossen dat de bouw in de weg zit. Vermindering van stikstofdepositie bereik je door overal in de EU de emissies te verlagen. Het is aannemelijk om er van uit te gaan dat een gidsfunctie van Nederland voor de natuur geen verschil maakt. Stikstofbelasting van de natuur is een Brussels dossier.

Schiphol beschikt weer over een natuurvergunning. Daardoor mag de luchthaven 440.000 starts en landingen, en tijdelijk zelfs 500.000, per jaar uitvoeren. De reacties uit zowel de landbouw- als de milieuhoek zijn kritisch.

Het fenomeen ‘bermfraude’ is al jaren bekend. Toch blijken boeren nog steeds grootschalig grond die niet van hen is te registeren. Zo kunnen ze er subsidies op aanvragen en er mest uitrijden. Waarom doet de overheid niets?

In 2017 kwam het fenomeen ‘bermfraude’ voor het eerst in het nieuws. Boeren bleken bermen die in bezit zijn van overheden bij hun landbouwareaal te trekken en te bewerken. Bovendien konden boeren hier ten onrechte Europese subsidies en mestuitrijrechten op aanvragen. Zelfs de Europese Commissie bemoeide zich ermee.
Maar nu, ruim vijf jaar later, is het probleem allesbehalve opgelost. Platform Investico controleerde honderden landbouwpercelen verspreid over heel Nederland en constateerde dat een kwart daarvan onrechtmatig geregistreerd was. Boeren registreren naar schatting tienduizenden hectaren overheidsgrond terwijl de eigenaar zegt hier geen toestemming voor te hebben gegeven, blijkt uit het onderzoek voor De Groene Amsterdammer en Trouw, in samenwerking met De Gelderlander, Tubantia, de Stentor en de onderzoeksredactie van de Brabantse kranten (ED, BD, BN DeStem). Het financiële voordeel voor boeren kan oplopen tot honderden euro’s per hectare.

Het onderzoek geeft voor het eerst zicht op de schaal van dit probleem, en dat blijkt groter dan gedacht. Het zijn niet alleen bermen, maar hele lappen grond waar boeren ten onrechte subsidies voor ontvangen. Controle vindt nauwelijks plaats. RVO en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) weten niet hoe vaak het probleem voorkomt. ‘Om dat met zekerheid te kunnen vaststellen, zou je dat allemaal moeten gaan controleren’, schreef een ambtenaar al in 2018 in een interne mail. ‘Daar willen we uiteraard ver weg van blijven.’
In 2015 merkte de gemeente Berkelland dat er bermen en groenstroken verdwenen. Het typisch Achterhoekse coulissenlandschap is een lapjesdeken van kleine akkers en weilanden, maar het begon steeds meer op een egaal biljartlaken te lijken. De gemeente besloot het probleem te onderzoeken. Meer dan negentig hectare gemeentegrond bleek niet alleen onrechtmatig geregistreerd, waarmee er extra subsidie en mestruimte voor aangevraagd kon worden; in veel gevallen gebruikten boeren de bermen ook als landbouwgrond of maaiden ze de bermen mee met het aangrenzende weiland. Naast talloze bermen en groenstroken bleken ook een gemeentelijke vuilstort en een braakliggend en ondergelopen stuk gemeentegrond op een industrieterrein succesvol als landbouwgrond geregistreerd bij de RVO.

Deze ‘bermfraude’ verwierf dankzij verslaggeving in Trouw twee jaar later nationale bekendheid. Gemeente Berkelland ging over tot het terugeisen van de percelen. De Achterhoekse gemeente en de RVO plaatsten ‘bij wijze van proef’ markeringspalen als duidelijke afscheiding tussen de berm en het boerenperceel.
Ook andere overheden werden rond die periode wakker. Staatsbosbeheer stelde in 2017 vast dat boeren duizenden hectare grond van de natuurorganisatie illegaal registreerden. In datzelfde jaar kwam ook de Europese Commissie door eigen onderzoek op het spoor van deze vorm van fraude. Ze vroeg Nederland toen om de garantie dat de subsidies wel goed terechtkwamen, zo blijkt uit een interne mailwisseling die openbaar is gemaakt met een beroep op de Wet open overheid (Woo).
Uit deze mailwisseling blijkt ook dat het ministerie van LNV op dat moment al wist dat de fraude op veel verschillende plekken in Nederland voorkwam, maar weigerde dat aan Brussel te vertellen. Het ministerie had liever geen gedoe met Europa, omdat de discussie over het Nederlandse mestoverschot al op scherp stond. ‘Woord fraude svp niet gebruiken’, schreven de ambtenaren elkaar. Daarna verslapte de bestuurlijke aandacht voor de fraude.