Ruim 35.000 Nederlandse boeren kunnen extra Europese subsidie krijgen omdat ze duurzame maatregelen hebben genomen. Dat zijn er meer dan verwacht, waardoor minister Adema het bedrag per boer naar beneden heeft bijgesteld. Dat leidt tot frustratie bij LTO.

Lukas van der Storm17 november 2023, 15:28
Boeren hebben in het afgelopen jaar onverwacht veel geïnvesteerd in duurzaamheidsmaatregelen. Ze zorgden voor bloemrijke akkerranden en houtwallen om de biodiversiteit te bevorderen of teelden gewassen die een positieve invloed hebben op klimaat en bodem. Ze deden meer dan waar landbouwminister Piet Adema (CU) op rekende. Hij heeft daardoor onvoldoende geld beschikbaar om alle boeren de Europese subsidie uit te keren die hen was voorgespiegeld.

Boeren die veel aandacht aan duurzaamheid besteden, konden aanvankelijk 200 euro per hectare extra krijgen, bovenop het basisbedrag van 221 euro. De hoogte van zowel het basis- als het aanvullende bedrag gaat omlaag. Het is nog niet bekend met hoeveel. De gang van zaken leidt tot frustratie bij LTO. “Belofte maakt schuld”, schrijft de boerenorganisatie in een persbericht.

LTO wijst erop dat boeren op basis van de oorspronkelijke bedragen voor duurzame maatregelen hebben gekozen. “Eigenlijk zijn het geen subsidies; het is een vergoeding”, redeneert Klaas Johan Osinga, specialist Europees landbouwbeleid bij LTO. “Dat veel boeren bereid zijn om tegen die vergoeding extra maatregelen te nemen, is goed nieuws. Nu is het gevaar dat boeren zeggen: volgend jaar doe ik geen bloemrijke akkerranden meer, want ik kan er niet op rekenen dat ik het beloofde bedrag krijg.”

Ingewikkeld systeem opgetuigd
Voor het verdelen van de Europese duurzaamheidssteun heeft Nederland een ingewikkeld systeem opgetuigd. Via een uitgebreide puntentabel kunnen boeren in aanmerking komen voor extra geld. Hoe meer duurzaamheidsmaatregelen ze nemen, hoe meer punten ze krijgen. Op basis daarvan vallen ze in de categorie ‘brons’, ‘zilver’ of ‘goud’.

Met name het aantal ‘gouden’ boeren – die de maximale 200 euro extra zouden krijgen – ligt waarschijnlijk veel hoger dan de minister had verwacht. De pot van 152 miljoen euro is daardoor ontoereikend. Hoeveel Adema tekort komt, is nog niet te zeggen. De definitieve opgave van de landbouwgronden en de ‘bonuscategorieën’ moet nog volgen.

Dubbel slachtoffer
Onder dat gouden label vallen onder meer alle biologische boeren, maar ook 'gewone’ boeren die zich extra inspannen voor duurzaamheid. Zij dreigen dubbel slachtoffer te worden van het tekort. Voor elke boer die voor subsidie in aanmerking komt – dat zijn er in totaal ruim 44.000 – geldt dat het basisbedrag in december wordt uitgekeerd. Dat bedrag zou op 221 euro per hectare uitkomen, maar dat wordt nu dus minder.

Van die 44.000 boeren doen er zo’n 35.000 extra inspanningen voor duurzaamheid. De subsidie die daarbij hoort, zouden zij ook in december op hun rekening krijgen. Maar dat is door de onduidelijkheid uitgesteld: Adema schrijft dat boeren het aangepaste bedrag in 2024 ontvangen. Juist voor boeren die veel doen, kan dat een forse tegenvaller zijn, benadrukt Osinga. “Die rekenen op zo’n bedrag om er bijvoorbeeld aan het eind van het jaar de loonwerker van te betalen.”

LTO roept het kabinet op om extra geld bij te leggen. Dat doet Adema in beperkte mate al door 5 miljoen euro aan nog onbestemd Europees landbouwgeld aan de oorspronkelijke 152 miljoen toe te voegen. Dat is echter nog niet genoeg om het hele gat te dichten.

Rusland haalt miljarden uit de staatskas en investeert die in pogingen om een van de grootste zuivelexporteurs ter wereld te worden. Het land wil marktaandeel van de Europese zuivelbedrijven in de opkomende markten in Azië, het Midden-Oosten en Afrika overnemen.

De Russische zuivelindustrie is overgeschakeld van een import- naar een exportgericht model. Dat zegt Maria Zhebit, woordvoerder van Soyuzmoloko, de unie van zuivelproducenten in Rusland.
Handelsembargo westerse voedingsmiddelen
De Russische president Vladimir Poetin stelde in 2014 een embargo in voor de import van vrijwel alle westerse voedingsmiddelen. Russische zuivelbedrijven vulden daarna de ontstane leemte in het in Rusland beschikbare aanbod op. Begin 2023 veroorzaakte een daling van de zuivelconsumptie zelfs voor een ongekend overaanbod van Russische kaas, melkwei en andere zuivelproducten. De Russische regering voerde vervolgens een subsidie in om de logistieke kosten van de zuivelexport te dekken en zo de ontstane marktonrust het hoofd te bieden. Met deze subsidie worden de logistieke kosten vanaf 1 oktober 2023 voor 100% gedekt.

De nieuwe exportsubsidie wordt door velen gezien als een gamechanger voor de Russische zuivelindustrie. “Veel bedrijven werken actief aan het opzetten van export naar buitenlandse markten die eerst voor Rusland gesloten waren. Dit zijn niet alleen onze traditionele partners in de GOS-regio (Het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, een los verband van voormalige Sovjetrepublieken, red.) Het gaat ook om landen in Afrika, het Midden-Oosten en in Azië”, aldus Maria Zhebit.

Krimp zuivelexport Europese Unie verwacht
Het belangrijkste probleem voor de Russische export van zuivelproducten is volgens Zhebit de dure logistiek. Russische zuivelexporteurs hebben logistieke kosten die twee keer zo hoog zijn als die van hun Europese concurrenten, schat Anatoly Losev, algemeen directeur van de Russische zuivelverwerker Molvest.

Vrachtvervoerders eisen bijvoorbeeld hogere verzekeringsuitkeringen voor Russische zuivel, waardoor leveringen aan Noord-Afrika niet winstgevend zijn. Een verwachte krimp van de zuivelproductie in de Europese Unie (EU) en een lagere EU-export zal de Russische export vergemakkelijken.

Tegen 2030 zal de EU-melkproductie als gevolg van de Green Deal 15% lager uitvallen, zo verwacht Artem Belov, algemeen directeur van Soyuzmoloko. Hij baseert zich in zijn prognose op de voorspellingen die de Europese zuivelbedrijven afgeven. “Deze trend is verrassend”, zegt Belov. “Blijkbaar zullen de Europese zuivelbedrijven hun verliezen niet kunnen compenseren met intensieve productiemethoden. Hoogstwaarschijnlijk zullen ze niet in staat zijn om aan de vraag van de groeiende wereldmarkt te voldoen.”

Voor Russische zuivelbedrijven is dit volgens Artem Belov een kans. “De samenstelling van de lijst met de vijf grootste zuivelexporteurs ter wereld zal de komende tien jaar veranderen.”

Ook Alexey Gruzdev, de algemeen directeur van de denktank Streda Consulting is positief gestemd. “Rusland heeft alle kansen om een grote exporteur van zuivel te worden.”

Logistieke subsidie voor export zuivel
De Russische overheid probeerde al eerder de export van zuivel met logistieke subsidies te stimuleren. Deze subsidies bleven de afgelopen jaren echter beperkt tot 25% van de kosten. In 2022 was de Russische zuivelexport volgens Soyuzmoloko zo’n 800.000 ton, 20% minder dan in 2021. De exportwaarde was ruim € 530 miljoen.

De Russische staat verstrekt in 2023 voor ongeveer € 140 miljoen aan logistieke subsidie voor landbouwbedrijven, meldt het Russische ministerie van Landbouw. De inschatting is dat de zuivelbedrijven hiervan het leeuwendeel zullen ontvangen.

Met landen als Kazachstan, Kirgizië en Armenië hebben Russische exporteurs het voordeel van gemeenschappelijke douanerechten binnen de GOS. De logistieke kosten voor de levering van zuivel aan deze landen zijn aanzienlijk lager dan die van de export naar Azië, het Midden-Oosten of Afrika. In 2022 kwam grofweg 95% van de Russische zuivelexport in de landen van de GOS terecht, schat Gruzdev.

Russische zuivel is wereldwijd nu zeer concurrerend als gevolg van de devaluatie van de roebel dit jaar, aldus Gruzdev. De extreem hoge logistieke kosten en de kosten voor verzekeringen ondermijnen volgens hem dit voordeel. “De nieuwe exportsubsidie kan dit probleem oplossen. Rusland kan dan concurreren met de zuivelexporteurs uit Latijns-Amerika, Nieuw-Zeeland en de Europese Unie.”

Structurele staatssteun en betaalbare leningen
Volgens Belov hebben Russische zuivelproducenten twee dingen nodig om door te breken op de buitenlandse markten: structurele staatssteun en betaalbare leningen. Bij die staatssteun lijkt alles perfect te gaan, bij de betaalbare leningen ligt nog wel een probleem. “Het belangrijkste rentepercentage lag lange tijd onder de inflatie, waardoor de sector zich kon ontwikkelen”, aldus Belov. Maar het lijkt erop dat de sector voorlopig te maken krijgt met dure leningen. De Russische Centrale Bank verhoogde de afgelopen maanden de belangrijkste rente stapsgewijs van 8,5% naar 15% om de devaluatie van de roebel en de binnenlandse inflatie te stoppen.

De scherpe rentestijging dwingt de Russische zuivelindustrie haar investeringen te verminderen, stelt Losev. Hij voegt eraan toe dat de autoriteiten ook de bestaande rentesubsidies voor zuivelbedrijven fors hebben verlaagd. Voor leningen waarbij de subsidies de rente volledig dekten, is dat teruggeschroefd naar 70%. Waar de dekking 70% van de rente was, is dat tot 50% verlaagd, zegt hij. Sergey Bluma, de algemeen directeur van het zuivelbedrijf Agrosila stelt zelfs dat de recente stijging van de beleidsrente leningen in feite onbetaalbaar maken voor de zuivelproducenten.

Naast stijgende rentelasten is ook gebrek aan personeel een probleem voor de zuivelsector. De arbeidskosten lopen er sterk door op. Daarnaast zijn Russische zuivelbedrijven nog steeds sterk afhankelijk van geïmporteerde melkstartculturen, waarvan een deel nog uit Europa komt.