Het Europees Hof van Justitie (EHvJ) stelde op donderdag 17 december 2020 dat Nederland een Poolse man moet uitleveren aan Polen, ondanks bedenkingen van de Amsterdamse rechtbank in verband met mensenrechtenschendingen. Deze casus toont aan dat we niet teveel soevereiniteit mogen verliezen aan de Europese Unie. Wat is er precies gebeurd?

Op 31 augustus 2015 verrichtte een Poolse rechtbank een Europees Aanhoudingsbevel (EAB) tegen de Poolse ‘L.’, die in Nederland zou verblijven. L wordt in Polen verdacht van illegale drugshandel en het hebben van een vals identiteitsbewijs, waarvoor Polen hem strafrechtelijk wil vervolgen. In maart 2020, een maand nadat het Nederlandse OM vroeg om de tenuitvoerlegging van dat EAB, behandelde de Amsterdamse rechtbank dat verzoek. De rechtbank Amsterdam oordeelt dat de onafhankelijkheid van de Poolse rechterlijke instanties, met inbegrip van de rechterlijke instantie die het in het hoofdgeding aan de orde zijnde Europees aanhoudingsbevel heeft uitgevaardigd, niet gewaarborgd is.

De rechtbank Amsterdam stelt dat Poolse rechters, die het handelen van andere Poolse rechters of instanties toetsen aan EU-recht, het risico op een tuchtprocedure lopen. De tuchtcommissie zou ook niet onafhankelijk zijn. Zes Poolse rechterlijke uitspraken en een aangenomen wet worden aangehaald als onderbouwing van deze stellingen. De Amsterdamse rechtbank vraagt zich af of het gerechtvaardigd is om het geven van uitvoering aan het EAB te weigeren, aangezien:

“sprake is van zodanige structurele en fundamentele gebreken met betrekking tot de onafhankelijkheid van de Poolse rechterlijke macht, dat voor geen enkele persoon die moet verschijnen voor een Poolse rechter het recht op een onafhankelijke rechter nog is gewaarborgd.”

Afgezien van de casus-Polen is dat een interessante vraag: in hoeverre moeten wij, conform EU-wetgeving, meewerken aan de vervolging van een buitenlander in een land dat geen onafhankelijke rechters, legitimiteitsbeginsel of fair play kent? Dat mensen vastzet zonder legale grond, hen martelt of de doodstraf oplegt?

Het Europees Hof van Justitie (EHvJ) concludeert in de casus-Polen dat bij vaststelling van ‘structurele of fundamentele gebreken met betrekking tot de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht’ in een EU-lidstaat die een EAB heeft uitgevaardigd nog steeds tot overlevering moet worden overgegaan. Volgens het EHvJ mag er niet van worden uitgegaan dat de overgeleverde persoon dan geen eerlijk proces zal krijgen. Het EHvJ benoemt dat slechts de Europese Raad kan bepalen dat het uitvoering geven aan een EAB kan worden opgeschort; slechts bij ernstige en voortdurende schending van de mensenrechten door een lidstaat. Aangezien daarvoor consensus nodig is, en Hongarije en Polen elkaar zeer regelmatig steunen in dergelijke kwesties, is die consensus niet realistisch.

Daarop bestaat één uitzondering. Er mag slechts van deze regels worden afgezien indien uit “de persoonlijke situatie van die persoon, de aard van het berokken strafbare feit en de feitelijke context waarin het aanhoudingsbevel is uitgevaardigd” een reëel gevaar voor de overgeleverde persoon blijkt. Maar hoe bepaal je dat reële gevaar? Hoe goed zijn we in staat om zo’n inschatting maken? Daarnaast heeft een verdachte terecht het recht om te zwijgen. Maar als zij of hij niet wil of kan praten over diens persoonlijke situatie kan hij of zij zomaar uitgeleverd worden binnen de EU, zelf aan een land dat mensenrechten onvoldoende respecteert. Is dat wat we willen?

Het is begrijpelijk dat de Amsterdamse rechtbank niet wil uitleveren als zij twijfelt of de betreffende verdachte een eerlijk proces zal krijgen. Afgezien van de juridische vraag is de morele vraag of je wil samenwerken met een staat die de mensenrechten niet onderschrijft. Stel jezelf de vraag waarom we geen uitleveringsverdrag met Iran hebben. Wat betekent het dat het EHvJ ons verplicht tot het uitleveren verdachten aan dergelijke EU-landen? Rechtsfilosoof Bastiaan Rijpkema wijst erop dat de EU een uiting is ‘van het idee dat nationale democratieën tegen zichzelf beschermd moeten worden’. Illiberale EU-lidstaten kunnen echter ook meestemmen in de Europese instellingen. We zijn een behoorlijke hoeveelheid zeggenschap verloren aan de EU, en niet slechts in kleine, weinigzeggende, kwesties. De casus-Polen toont namelijk hoe we ons moeten schikken naar Europees recht, zelfs als dat conflicteert met onze meest essentiële principes. Het is eens te meer een bewijsmiddel dat we niet teveel soevereiniteit mogen verliezen aan de EU.