Is er een toekomst voor de euro? ‘Hij stort ons vanzelf in een crisis, bereid je daar op voor’
Is de euro nog wel houdbaar nu vooral de rijkere eurolanden van de munt lijken te profiteren? Renske Leijten (SP) mikt op een noordelijke en een zuidelijke euro, Hans Vijlbrief (D66) vraagt geduld: eurolanden moet meer naar elkaar toe groeien.

Laurens Kok 23-02-21, 14:00 Laatste update: 14:24
,,De euro is op termijn onhoudbaar.’’ Met die uitspraak gooide president Klaas Knot van De Nederlandsche Bank afgelopen najaar een forse steen in de vijver. Volgens de centrale bankier is de euro eigenlijk te goedkoop voor landen als Nederland, en juist te duur voor landen als Italië.


Middeninkomens kunnen amper nog een huis vinden in Breda: ‘Voor deze groepen verliest de stad haar glans’
Het Nederlandse bedrijfsleven profiteert flink van die - groeiende - ongelijkheid: als we de gulden nog hadden gehad, waren onze producten veel te duur geworden voor de zuidelijke landen. Tegelijkertijd hebben gewone werknemers echter het nakijken: hun besteedbaar inkomen blijft achter. En dat is een groot probleem, meent Knot. ,,Als een groot deel van hen ‘Europa’ vooral als een ondernemersfeestje gaat beschouwen waarvan zij de voordelen maar beperkt in de eigen portemonnee terugzien, dan gaat dat het draagvlak voor het Europese project ondermijnen.’’


SP-Kamerlid Renske Leijten is blij met de diagnose van Knot. ,,De belofte van de euro is niet uitgekomen. Eurolanden zouden naar elkaar toegroeien en we zouden samen profiteren. Maar dat klopt niet.’’ Het medicijn dat Knot voorstelt, verdere politieke integratie, vindt zij echter niet het juiste. Als het om de euro gaat, meent Leijten, wordt steeds maar weer gegrepen naar het recept van verdere overheveling van zeggenschap naar Brussel. ,,Maar over de omgekeerde richting, ontvlechting van de eurozone, wordt nooit gesproken.’’

Koers verleggen
De SP wordt er door politieke tegenstanders vaak van beticht dat de partij net als PVV en Forum voor Democratie liever vandaag nog dan morgen uit de EU en de euro wil stappen. Volgens Leijten is dat niet wat de SP wil. ,,Het is niet de bedoeling dat we ons in een crisis storten’’, stelt ze. ,,Wij willen niet uit de Unie, maar de koers verleggen. Als je eruit stapt, praat je niet meer mee. Dat lijkt me onverstandig. Het punt is alleen: wij denken dat de euro ons vanzelf in een crisis stort. Daar moeten we ons op voorbereiden. Daarom is het belangrijk dat we experts scenario’s laten maken en alternatieven opstellen, waarbij de ontmanteling van de euro één van de opties is.’’


Volgens Leijten is het de moeite waard om te onderzoeken of er twee euro’s moeten komen: één voor rijkere lidstaten in het noorden en één voor het armere zuiden. Ook de herinvoering van een regionale munt, zoals de gulden of mark, zou een optie kunnen zijn. Zoals er binnen Europa nu ook al een Noorse, Zweedse en Deense munt naast de euro bestaat. ,,Ons voorstel komt niet voort uit nostalgisch gehunker naar de gulden. Wij willen gewoon dat het beter gaat, óók voor een land als Griekenland. Om dat land binnen de euro te houden zijn havens en andere bezittingen verpatst, er leven meer Grieken onder de armoedegrens dan ooit. Griekenland is berooid, we hebben dat land helemaal niet gered, alleen het financiële systeem.’’

Volgens Leijten worden financiële schokken en crises nu telkens gebruikt om de politieke unie verder te verdiepen. ,,Dat we nu opeens garant gaan staan voor leningen, is al jaren een uitdrukkelijke wens van een partij als D66, maar door de coronacrisis wordt dat opeens doorgedrukt.’’

Eén munt
De SP miskent dat de euro, net als de Europese Unie zelf, een politiek project ís, zegt Hans Vijlbrief, staatssecretaris van Financiën en kandidaat-Kamerlid voor D66. ,,Het begon ermee dat Frankrijk en Duitsland zeiden: nooit meer oorlog. Andere Europese landen hebben zich daarbij aangesloten. Zo werd een handelsblok gevormd. De kern van de EU is politiek: dat je landen aan elkaar klinkt, zodat er geen spanningen ontstaan. Daarom hebben we de euro ingevoerd. Als je een handelsblok succesvol wil maken, dan moet je één valuta hebben, dan moet je durven die weg op te gaan.’’

Wie dat niet wil, moet de consequenties aanvaarden, zegt Vijlbrief. ,,Als je niet verder wil integreren, dan moet je zeggen: ‘Wij willen geen deel uitmaken van de euro.’ Maar dan geef je wel veel op. Ik denk dat je niet zomaar over kunt gaan op een ‘neuro’ of een ‘zeuro’. Een land als Duitsland zit er helemaal niet op te wachten en het brengt enorme kosten met zich mee"

Spanningen

Vijlbrief is het daarom eens met het oordeel van Knot dat verdere integratie nodig is. Maar zijn diagnose dat de euro onhoudbaar is, deelt Vijlbrief dan weer niet. ,,Onhoudbaar vind ik een onjuiste term. Spanningen houd je altijd. De euro is geen project dat je in één keer goed kunt doen. De basis van de euro ligt in het Verdrag van Maastricht. Maar daarin ontbraken een aantal dingen. We moeten een klein beetje geduld hebben.’’

Volgens Vijlbrief gaat het erom dat het fundament van de euro wordt versterkt, bijvoorbeeld door de totstandkoming van een bankenunie. Nederlandse banken gaan hierdoor risico’s delen van banken in andere landen en andersom. Het vertrouwen in de gehele Europese bankensector wordt daardoor groter, denkt Vijlbrief.

Dat Nederland soevereiniteit zou kunnen ‘terugwinnen’ door op de rem te gaan staan is volgens Vijlbrief onjuist. ,,Wat willen we dan, alleen kaas eten in plaats van camembert en onder het gaslicht ganzenborden? Je behoudt juist soevereiniteit door mee te praten. Hoeveel soevereiner, succesvoller is het Verenigd Koninkrijk nu geworden door de brexit?’’

Grote verdeeldheid over meer of minder Europa
Hoe denken de andere partijen over de euro? De Nederlandse politiek is over weinig zaken zo verdeeld als over de toekomst van Europa en de euro. De PVV windt er in het verkiezingsprogramma geen doekjes om: ‘Nederland verlaat de Europese Unie.’ Ook de FvD wil uit de Unie, maar heeft nóg meer haast om uit de euro te stappen: ‘Als tussenfase richting de onvermijdelijke nexit kan Nederland eisen dat lidmaatschap van de EU ook mogelijk wordt zónder deel te blijven nemen aan de euro.’

Partijen als D66 en GroenLinks bepleiten juist méér Europees beleid, met name op het gebied van klimaat en belastingen voor bedrijven. Tegelijkertijd zou Nederland volgens GroenLinks niet moeten kiezen voor ‘kortzichtig eigenbelang’ door strenge voorwaarden te eisen in ruil voor steun aan landen die hard zijn getroffen door corona. Ook nieuwkomer Volt zet volop in op een Europese koers en stelt dat ‘de grote problemen van vandaag alleen opgelost kunnen worden door meer Europese samenwerking’.

Partijen als CDA en VVD verkiezen een middenpositie: zij zijn voor Europese samenwerking, maar de VVD wil tegelijkertijd ‘blijven voorkomen dat de Europese Unie een transferunie wordt’. Het CDA blijft bovendien fel gekant tegen ‘eurobonds’