Omtzigt wil campagne op de inhoud, maar maand voor verkiezingen is er nog geen programma
ANALYSEPieter Omtzigt zegt dat hij campagne wil voeren op inhoud. Maar vijf weken voor de verkiezingen heeft zijn NSC nog altijd geen programma. Vlak voor het eerste grote tv-debat aanstaande zondag klinkt de vraag: wat wil Pieter nou? Drie redenen waarom Omtzigt iedereen laat wachten.

Hanneke Keultjes en Laurens Kok 19-10-23, 06:21 Laatste update: 08:29
Het wordt zijn eerste verkiezingsdebat op primetime: zondag treedt Pieter Omtzigt aan bij College Tour. De lijsttrekker van Nieuw Sociaal Contract staat tegenover Dilan Yesilgöz (VVD), Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Caroline van der Plas (BBB). Maar waar zijn opponenten hun programma’s allang hebben gepresenteerd, laat Omtzigt op zich wachten.

Wie denkt dat Omtzigt nog voor het debat met zijn plannen komt, heeft het mis. Dat is ‘niet voorzien’, laat NSC-woordvoerder en nummer twee Nicolien van Vroonhoven weten. Zo houdt NSC haar kiezers én de concurrentie in spanning. Opvallend voor een partijleider die voortdurend zegt dat hij deze verkiezingscampagne op inhoud wil voeren. Naar het precieze waarom is het gissen, al zijn er drie verklaringen die elkaar niet uitsluiten: nieuwigheid, strategie en de aard van het beestje.

Nieuwigheid
Pieter Omtzigt maakte pas op 20 augustus bekend dat hij met zijn nieuwe partij NSC meedoet aan de verkiezingen. Ter vergelijking: andere partijen schoten al meteen na de val van het kabinet op 7 juli uit de startblokken om een lijst en een programma op te stellen. Alleen al daardoor heeft NSC zes weken achterstand ten opzichte van de rest van het veld.

Wil je elke week de politieke nieuwsbrief van het AD ontvangen via e-mail?
E-mail
Er was tot afgelopen zomer nog helemaal geen partijorganisatie. Of zoals een NSC-medewerker het noemt: ,,We voelen ons als een amateurclub die in de Champions League is terechtgekomen.” Als afsplitser van het CDA beklaagde Omtzigt zich al vele malen over het gebrek aan ondersteuning in de Tweede Kamer: hij heeft slechts budget voor twee parttime-medewerkers. Wel krijgt hij sinds vorig jaar geld van donateurs uit een steunfonds.

Maar Omtzigt is niet de eerste eenling die na een kabinetsval een partij, lijst en programma uit de grond moest stampen. Geert Wilders begon in 2006 als ex-VVD’er aan zijn PVV-avontuur. Nog geen twee maanden nadat Balkenende II sneuvelde, kwam hij met een verkiezingsprogramma van zes A4’tjes op de proppen. Bij Omtzigt staat de teller na komend weekend op 3,5 maand, al mikt hij op een lijviger stuk.

Strategie
Dat niemand het NSC-programma nog kan lezen, wil natuurlijk niet zeggen dat het nog niet af is – of zo goed als af. De schrijver ervan, Eddy van Hijum, liet vorige week al weten dat het in grote lijnen klaar was. En volgens nummer twee Van Vroonhoven hebben NSC-kandidaten de hele afgelopen zaterdag ‘gediscussieerd’ over het programma, dat nog wel ‘aan elkaar geschreven’ moet worden.

De concurrentie ziet in het gedraal vooral strategie. NSC gaat samen met de VVD op kop in de peilingen en wil die positie maar wat graag vasthouden. Waar kiezers van andere partijen zeggen zich vooral te laten leiden door politieke standpunten, geeft voor potentiële NSC-kiezers juist de persoon Pieter Omtzigt de doorslag, bleek vorige week uit een peiling van I&O Research. Nu trekt Omtzigt stemmers weg bij zowat alle partijen, maar zijn teleurgestelde kiezers van bijvoorbeeld CDA, D66 of SP nog steeds zo enthousiast als straks duidelijker is waar NSC voor staat?

Daarbij komt ook dat Omtzigt juist door steeds lang te wachten zich verzekerd weet van publiciteit. Door zijn besluiteloosheid – doet-ie het of doet-ie het niet – domineerde hij wekenlang de media. Toen er eenmaal een partij was, trok ook de presentatie van zijn lijst, wéér als laatste van alle partijen, drommen journalisten naar de persconferentie. Door ook de presentatie van het programma uit te stellen, wordt de aandacht ervoor steeds groter.

En de partij mag dan nieuw zijn, Omtzigt zelf is dat zeker niet. Hij zit lang genoeg in de Kamer om te weten hoe de mediamachinaties werken. Al bestrijdt Van Vroonhoven dat strategische redenen meespelen: ,,Het is géén tactiek. We werken zo hard als we kunnen.”

Aard van het beestje
Hoe doortastend Pieter Omtzigt ook is als Kamerlid, het maken van keuzes gaat hem minder goed af. Of zoals Van Vroonhoven zegt: ,,Pieter is gewoon heel zorgvuldig.” Leg hem een voorstel voor en Omtzigt weet in een mum van tijd de zwakke plekken aan te wijzen. Maar vraag hem wat hij dan wél wil, en het blijft vaak stil.

Zo ging het bijvoorbeeld bij de nieuwe Pensioenwet die het afgelopen jaar werd aangenomen. Omtzigt schoot met scherp en waarschuwde voor tal van problemen die in zijn ogen onvoldoende onderkend waren. Maar op de vraag hoe zíjn ideale wet er dan uit zou zien, kwam geen bevredigend antwoord.

Juist in verkiezingsprogramma’s moeten duidelijke keuzes gemaakt worden. Terwijl Omtzigt in zijn aard een man is die de tijd wil nemen om een ‘doordacht besluit’ te nemen. Zelf noemde hij zich eind 2020 in een radio-interview ‘niet de allersnelste denker’. ,,Als ik jaren over dingen nadenk, komen ze (antwoorden, red.) er vloeiend uit. Maar als dingen over mijzelf gaan....’’ Nu gáát het over hemzelf en zijn partij, terwijl de klok tikt. Want die verkiezingen zijn gewoon op 22 november, of Omtzigt nu is uitgedacht of niet.