Hoogleraar kraakt asielsysteem: ‘Door lokroep meer mensen dood dan gered: een humanitair schandaal’
INTERVIEWHet huidige Europese asielsysteem jaagt meer mensen de dood in dan dat het mensen redt, stelt Ruud Koopmans, migratie-onderzoeker en hoogleraar sociologie. ,,Laat mensen alleen nog op uitnodiging naar Europa komen.”

In februari verdronken voor de kust van Italië 94 migranten toen hun schip verging in slecht weer. In juni stierven misschien wel vijfhonderd migranten, omdat hun overbeladen en amper zeewaardige boot omsloeg voor de kust van Pylos, Griekenland. En sinds begin juli is er niets meer vernomen van zo’n driehonderd mensen die in drie boten vanuit Senegal probeerden het Spaanse eiland Tenerife te bereiken.


Het waren mensen die niet hadden hoeven sterven, stelt Ruud Koopmans. ,,Het is de lokroep van het huidige asielsysteem: als het je lukt om in Europa te komen, is de kans groot dat je er kunt blijven. Daarmee jaagt het systeem mensen de dood in. Want de kans dat een Syriër nu om het leven komt door de oorlog daar, is kleiner dan dat hij verdrinkt als hij als vluchteling in een bootje over de Middellandse Zee stapt. Een asielsysteem dat meer mensen doodt dan het redt, is een humanitair en moreel schandaal.”

De Nederlander Ruud Koopmans is hoogleraar sociologie aan de Humboldt-universiteit in Berlijn en migratie-onderzoeker. Dit voorjaar verscheen zijn opmerkelijke boek De asielloterij: over het Europese vluchtelingenbeleid en hoe het beter kan.

Uw conclusie is vrij duidelijk: het Europese asielsysteem is stuk. Waarom vindt u dat?
,,Het huidige systeem laat veel mensen die bescherming nodig hebben in de steek of dwingt hen een levensgevaarlijke reis te ondernemen. Zij kunnen pas asiel aanvragen in Europa als ze in Europa zijn, maar kunnen Europa niet legaal bereiken. Ze krijgen geen visum, dus kunnen niet zomaar op een vliegtuig stappen. Dus kiezen mensen voor een illegale manier: ze stappen in rubberbootjes.

Tegelijk biedt het systeem een recht op verblijf aan mensen die het minder of helemaal niet nodig hebben. Mensen die in hun thuisland niet worden vervolgd en ook niet op de vlucht zijn voor oorlog. Zij weten dat als ze eenmaal in Europa zijn, ze zelden worden uitgezet, want het Europese terugkeerbeleid functioneert niet.

Daarnaast zie je nu veel secundaire migratie: gevluchte Syriërs die al jaren in Turkije verblijven, maar uiteindelijk toch proberen om via de Middellandse Zee de oversteek naar Europa te maken, omdat ze hier meer toekomst zien. Ik begrijp heus wel dat die Syriërs liever hierheen komen, maar dat is niet waar het VN Vluchtelingenverdrag ooit voor is bedoeld.”

U spreekt van een asielloterij: een loterij die gaat over leven of dood, met ongelijke kansen.
,,Er is sprake van een willekeurig proces waarvan de uitkomst niet wordt bepaald door de mate waarin je bescherming nodig hebt, maar door andere factoren: ben je fit genoeg om de reis naar Europa te ondernemen? Heb je geld genoeg bij elkaar kunnen krijgen om de mensensmokkelaar te kunnen betalen? Lukt het je om Europa te bereiken? Zo worden bijna alle vluchtelingengroepen gedomineerd door jonge mannen. Hoe langer en gevaarlijker de route naar Europa, hoe meer vrouwen worden uitgesloten van de mogelijkheid om de bescherming van het asielrecht in te roepen. Wie het niet redt tot de Europese grens, heeft pech.”

De oplossing, zo betoogt u in uw boek, ligt in het uitnodigen van vluchtelingen naar de Europese Unie. Hoe ziet u dat voor zich?
,,Het is een radicale oplossing: de individuele asielprocedures in Europa afschaffen, maar vluchtelingen die echt in de problemen zitten via humanitaire contingenten direct hierheen halen. Zonder dat ze nog een gevaarlijke reis moeten ondernemen. In dat proces zou vluchtelingenorganisatie UNHCR dan een grote rol spelen. Canada heeft haar vluchtelingenbeleid ook zo ingericht. Dat land nodigt nu bijvoorbeeld ook Rohingyas (een in Myanmar vervolgde moslimminderheid) of Jemenieten (uit het door burgeroorlog verscheurde land) uit. Die vragen nu nauwelijks asiel aan in Europa, omdat ze hier niet kunnen komen. Syrische vluchtelingen vanuit Turkije hebben dan niet langer eerste prioriteit, hun leven is daar niet in gevaar.

Sinds 2012 heeft de EU ieder jaar gemiddeld 311.000 vluchtelingen opgenomen. Aan zo’n aantal zou je dan kunnen denken als humanitair contingent. Rijke Europese landen hebben ook een morele plicht om mensen op te nemen. Voor Nederland heb je het dan over 23.000 asielzoekers per jaar. En reken dan met 25.000, want er zullen zich altijd wel mensen in Europa melden die je bescherming wilt geven: de dissidenten, de vervolgde schrijvers, politieke vluchtelingen. Het zorgt er ook voor dat Europese landen geen tienduizenden dossiers meer hoeven te behandelen van mensen die uiteindelijk toch niet in Europa mogen blijven.”

Uw oplossing omvat ook het sluiten van deals met landen waar vluchtelingen die buiten het contingent vallen, vandaan komen of doorheen reizen. Die landen moeten migranten tegenhouden of hen terugnemen als ze geen papieren krijgen in Europa. Hoe kun je het verantwoorden deals te sluiten met landen waar de mensenrechten niet altijd worden gewaarborgd, zoals de EU recent heeft gedaan met Tunesië?
,,Deals zijn nodig, je moet de prikkels wegnemen waardoor mensen op een bootje naar Europa stappen. Er zit een beetje Europese arrogantie in dat we beelden van vreemdelingenhaat in Tunesië nu gebruiken om te zeggen dat we geen deal met dat land moeten sluiten. Als we Tunesië niet als veilig zien voor migranten, dan is een deel van Europa dat ook niet. Ik denk niet dat Polen een heel veilige omgeving voor migranten zou zijn, als er daar net zoveel zouden zijn als nu in Tunesië.”

Er zijn het afgelopen jaar bijna 100.000 Oekraïners naar Nederland gevlucht. U stelt dan: daarmee is het contingent vol en heeft Nederland dat jaar geen ruimte voor mensen van buiten de EU. Collega migratie-experts noemen dat discutabel. Je zou dan Oekraïners boven Syriërs verkiezen.
,,Dat doe ik ook. Niet met een racistisch motief, maar omdat dit opvang in de regio is. Wij kunnen voor de Oekraïners betekenen wat Turkije voor de Syriërs betekent. Het gaat niet om een voorkeur voor niet-moslims: we hebben in de jaren ‘90 in Nederland ook veel Bosnische moslims opgevangen.”

De EU is de afgelopen jaren bezig haar buitengrenzen op land te versterken: meer hekken, meer prikkeldraad, meer grensbewakers. Sommige hulpverleners pleiten, op principiële gronden, juist voor open grenzen: wie zijn wij om iemand anders toegang te ontzeggen?
,,Open grenzen zijn een utopie. Als je iedereen vrij laat reizen of een toeristenvisum geeft om hierheen te komen, zullen heel veel mensen komen en hier asiel aanvragen. Dan gaat de verzorgingsstaat naar de knoppen. Daarnaast is het politiek geen haalbare oplossing. Dus als je erin blijft geloven, dan handhaaf je de huidige dodelijke status-quo.”

In juli viel het kabinet over het Nederlandse asielbeleid. De coalitiepartijen konden het niet eens worden over beperkingen op gezinshereniging voor asielzoekers. De ChristenUnie wilde niet akkoord gaan met de hardere lijn die de VVD wilde. Hoe heeft u naar die kabinetscrisis gekeken?
,,Gezinshereniging in Nederland is een klein vliegwiel in een heel grote machine. Er zal geen migrant op het strand van Tunesië staan, die denkt: o wacht, ze krijgen een ander asielsysteem in Nederland, nu stap ik maar niet in het bootje. Misschien kiezen mensen er dan voor niet naar Nederland te gaan, maar het zal niets uitmaken in hun keus voor Europa. Dit was geen kabinetscrisis waard.”