Legendarische onderzoeksjournalist bevestigt teloorgang met artikel over opblazen Nord Stream
Onderzoeksjournalist Seymour Hersh had een mythische status vanwege spitwerk naar de Amerikaanse oorlogsmisdaden in Vietnam. Een artikel over Amerikaanse schuld van het opblazen van Nord Stream-pijpleidingen helpt die status naar de knoppen. Maar hij deed al eerder wilde beweringen.

Hassan Bahara 21 februari 2023

Wie blies vorig jaar september Nord Stream 1 en 2 op, de gaspijpleidingen in de Oostzee die West-Europa jarenlang van spotgoedkoop Russisch gas hebben voorzien? Rusland zelf, vermoedden veiligheidsexperts al snel. Met dit straf staaltje autosabotage zou president Vladimir Poetin de ontwrichting beogen van westerse landen die volgens hem aan de verkeerde kant staan in de Russische oorlog tegen Oekraïne.

Begin februari werd in een artikel van ruim 5.200 woorden een nieuwe verdachte aangewezen: een eliteteam van Amerikaanse diepzeeduikers.

Auteur van het opzienbarende artikel is Seymour Hersh, een legendarische onderzoeksjournalist. Hersh dankt zijn mythische status aan een reeks artikelen over de oorlogsmisdaden van het Amerikaans leger in de jaren zestig in Zuid-Vietnam. Hersh’ spitwerk, ingegeven door een diep wantrouwen jegens de propagandapraatjes van de Amerikaanse autoriteiten, was van beslissende invloed op de publieke opinie over de Vietnam-oorlog. In 2004 werd Hersh’ plek in het journalistieke pantheon bezegeld toen hij de martelpraktijken onthulde van Amerikaanse soldaten in de Iraakse Abu Ghraibgevangenis.

Dus als Hersh schrijft dat niet Rusland, maar Amerika achter het opblazen van Nord Stream 1 en 2 zit, wordt er geluisterd. Volgens Hersh zou een gespecialiseerd onderdeel van de Amerikaanse marine vorig jaar juni, in het diepste geheim, explosieven hebben aangebracht op de gaspijpleidingen. Drie maanden later zouden de bommen met de presidentiële goedkeuring van Joe Biden tot ontploffing zijn gebracht. Doel: Rusland dwarsbomen, dat middels gasleveringen aan een geopolitieke opmars bezig was.

Eén bron
Er was alleen één probleem met Hersh’ artikel: hij baseert zich op maar één bron, volgens hem ‘een directe bron met kennis van de operatie’. ‘Complete fictie’ reageerde het Witte Huis. Ook veelzeggend: een bevestiging van Hersh’ bewering bleef uit in andere media. Onder zijn collega’s heerste vooral meewarigheid over de ogenschijnlijke teloorgang van een journalistieke reputatie.

Het is niet de eerste keer dat Hersh op de proppen komt met een wilde, maar oncontroleerbare claim. Eerder al baarde hij opzien met sterke verhalen over Osama bin Laden (die zou jarenlang onder huisarrest van Pakistaanse autoriteiten hebben gestaan) en de burgeroorlog in Syrië (niet president Assad zette dodelijke chemische wapens in, maar rebellengroeperingen, aangestuurd door Turkije). Experts ontkrachtten wijd en zijd beide verhalen en sloegen diepe deuken in Hersh’ geloofwaardigheid.

En dat terwijl Hersh al heel vroeg in zijn carrière leerde dat een journalist niets zomaar voor waar aan moet nemen. ‘Check alles, zelfs als je moeder zegt dat ze van je houdt’, kreeg Hersh als leerlingjournalist te horen op de burelen van City News, een lokale krant in zijn geboortestad Chicago.

Als kind van nauwelijks geschoolde Joodse immigranten uit Litouwen en Polen was een carrière in de journalistiek niet de meest voor de hand liggende beroepskeuze voor Hersh. In zijn memoires Reporter schetst Hersh een moeilijke jeugd in de ‘lagere middenklasse’, met ouders die een wasserette runden. Nog zwaarder werd het voor Hersh toen zijn vader op jonge leeftijd overleed en hij, als oudste man des huizes, de wasserette moest overnemen om voor zijn zieke moeder te kunnen zorgen.

Dat Hersh alsnog een weg omhoog vond uit deze misère was dankzij een onstuitbare intelligentie – hij scoorde extreem hoog op IQ-tests – en een paar toevallige, maar bepalende ontmoetingen. Via een zo’n ontmoeting belandde hij op de prestigieuze University of Chicago, en dankzij een andere vond hij een ingang in de journalistiek.

Scepsis van collega’s
In de eerste jaren in de journalistiek leerde Hersh dat zijn beroepsgenoten wel erg makkelijk buigen voor de autoriteiten. Nergens werd dat voor Hersh meer duidelijk dan in de jaren zestig, toen Amerika oorlog voerde in Vietnam. Hersh, een levenslange freelancer met bronnen overal, kreeg op een dag een tip van een bevriende advocaat. Die vertelde hem dat het Amerikaanse leger, ver uit het zicht van de media, een soldaat voor de krijgsraad had gesleept wegens oorlogsmisdaden – een aanwijzing dat het opgepoetst verhaal van de autoriteiten over een politiek en moreel rechtvaardige oorlog niet klopte.

De tip leidde tot Hersh’ artikelenreeks over het Zuid-Vietnamese dorp My Lai, waar jonge Amerikaanse soldaten beestachtig hadden huisgehouden. Ze maaiden meer dan honderd mannen, vrouwen en kinderen met mitrailleurs neer. In eerste instantie reageerden collega-journalisten vooral met scepsis op deze onthulling.

‘De onderliggende boodschap was duidelijk’, schrijft Hersh in Reporter. ‘Amerikaanse soldaten verkeerden vaak in de positie dat ze moeten schieten of anders zelf slachtoffer worden. Wie was ik om zo’n hard oordeel te vellen over de oorlog?’

Hersh kreeg de sceptici uiteindelijk aan zijn kant toen hij een nieuwe bron vond, een jonge soldaat die aanwezig was bij de slachting en als eerste de legerleiding hierover had ingelicht. Hersh zou een jaar later de Pulitzerprijs winnen, zijn wantrouwen jegens de autoriteiten en collega-journalisten, zou alleen maar verdiepen.

Volgens zijn critici is de scepsis die Hersh tot zo’n uitzonderlijke journalist maakte, inmiddels doorgeslagen in een vorm van complotdenken. Hersh blijkt daar vooralsnog niet van onder de indruk, liet hij weten in een interview met het radicaal-linkse blad Jacobin. Hij gelooft dat hij op den duur gelijk zal krijgen. ‘Door de jaren heen werden de verhalen die ik schreef uiteindelijk altijd geaccepteerd.’

Buiten Europa zien veel landen Rusland niet als een vijand. Terwijl de VS en Europa zich steeds meer verenigen door de oorlog in Oekraïne, wordt hen verweten dat zij met twee maten meten.

De oorlog in Oekraïne heeft de eenheid van het Westen versterkt, maar de positie van het Westen in de rest van de wereld juist verzwakt. In Azië, Afrika en Zuid-Amerika wordt het Westen gewantrouwd.

In China, India en Turkije zien de meeste burgers Rusland niet als een vijand, maar als een bondgenoot of noodzakelijke partner. Dit blijkt uit een onderzoek van de denktank European Council on Foreign Relations onder bijna 20 duizend respondenten in China, India, Turkije, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en negen EU-lidstaten. ‘De paradox van de oorlog in Oekraïne is dat het Westen tegelijkertijd meer verenigd en minder invloedrijk is dan ooit’, zegt de Britse politicoloog Mark Leonard, die het onderzoeksrapport schreef met de Britse historicus Timothy Garton Ash en de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev.

Sinds de Russische inval in Oekraïne proberen de Verenigde Staten en de Europese Unie Rusland te isoleren. President Poetin moest een paria worden vanwege zijn agressie tegen een onafhankelijk en democratisch land. Die opzet is mislukt. Landen als China, India, Brazilië en Turkije zijn niet bereid om partij te kiezen tegen Poetin.

Zuid-Afrika hield onlangs zelfs een gemeenschappelijke vlootoefening met Rusland en China. De Braziliaanse president Lula weigerde wapens naar Oekraïne te sturen, zoals de Amerikaanse president Biden had gevraagd.

Wantrouwen tegen Westen
In het Westen is de steun voor Oekraïne het afgelopen halfjaar toegenomen. Veel burgers zien de oorlog in het kader van een mondiale strijd tussen democratie en autoritarisme, zegt politicoloog Ivan Krastev. Maar in Azië, Afrika of Zuid-Amerika hebben veel burgers een ‘postkoloniaal perspectief’ waarin westerse bemoeienis wordt gewantrouwd.

De VS en Europa wordt verweten dat zij met twee maten meten. De Amerikanen werpen zich op als verdedigers van het internationaal recht, maar zetten dat recht opzij toen ze Irak binnenvielen. In India wordt ‘Oekraïne niet gezien als een duidelijke morele vertelling’, zei de Indiase schrijver Arundhati Roy in de New York Times. Zij vergeleek de raketten op Oekraïne met de bommen op Bagdad: ‘Als bruine en zwarte mensen worden gebombardeerd en een shock and awe-behandelingen krijgen, maakt het niet uit, maar bij witte mensen ligt dat kennelijk anders.’

De auteurs van het ECFR-rapport wijzen op het verschil in behandeling tussen Syrische en Oekraïense vluchtelingen. Het Westen is teleurgesteld over de lankmoedige houding van de niet-westerse wereld tegenover de Russische agressie, maar in het verleden negeerde het Westen vaak de existentiële crises in andere delen van de wereld, aldus het rapport. Zoals de Indiase minister van Buitenlandse Zaken Subrahmanyam Jaishankar vorig jaar zei: ‘De problemen van Europa werden als de problemen van de wereld gezien, maar de problemen van de wereld niet als die van Europa.’

Als eerste gevaccineerd
Tijdens de coronapandemie werden westerse burgers het eerst gevaccineerd. ‘We hebben met twee maten gemeten’, zei de Franse president Macron afgelopen weekend op de veiligheidsconferentie in München. Niet-westerse landen ‘hebben goede gronden om te vinden dat de wereld uit balans is’, zei hij. ‘En nu worden ze ook nog getroffen door de gevolgen van de oorlog.’

Door de oorlog zijn de prijzen van energie, voedsel en kunstmest gestegen. In Amerika en Europa hebben regeringen genoeg geld om hun burgers en bedrijven te steunen, in andere delen van de wereld niet. India is dan ook niet van plan om af te zien van de goedkope Russische olie die het nodig heeft om zijn economie draaiende te houden. Brazilië houdt vast aan Russische kunstmest voor zijn grote landbouwsector. Vanwege de stijgende kosten van levensonderhoud vinden veel burgers in de niet-westerse wereld dat de oorlog zo snel mogelijk moet worden beëindigd, zelfs als Oekraïne daarvoor terrein moet opgeven.

Niet-westerse landen volgen hun eigen belangen, aldus de auteurs van het ECFR. De oorlog in Oekraïne is cruciaal voor de veiligheidsorde in Europa, maar zal waarschijnlijk niet leiden tot het herstel van een mondiale liberale orde die door de VS geleid wordt. ‘In plaats daarvan zal het Westen, als één pool in een multipolaire wereld, moeten leven met vijandige dictaturen als Rusland en China, maar ook om onafhankelijke belangrijke landen als India en Turkije’, schrijven de auteurs.

Nieuw narratief
India en Turkije zien voor zichzelf een rol weggelegd als bemiddelaars in een gefragmenteerde wereld, profiterend van betrekkingen met meerdere kampen. Navo-land Turkije levert drones aan Oekraïne, maar praat ook met Poetin en profiteert van de toegenomen handel met Rusland.

De Britse historicus Timothy Garton Ash noemt de resultaten van het ECFR-onderzoek ‘extreem ontnuchterend’. ‘De les voor Europa en het Westen is duidelijk. We hebben een urgente behoefte aan een nieuw narratief dat overtuigend is voor landen als India, de grootste democratie ter wereld.’ Hoe zo’n nieuw verhaal eruit zou moeten zien, is minder duidelijk. Minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra pleitte deze week voor ‘partnerschappen’ met niet-westerse landen, waardoor Europa meer zou kunnen bieden dan rivalen als Rusland en China.

Hoe dan ook, het Westen heeft aan kracht ingeboet, menen de auteurs van het ECFR-rapport. ‘Dit is misschien het grootste geopolitieke keerpunt dat onthuld wordt door de oorlog’, schrijven zij. ‘De consolidatie van het Westen vindt plaats in een postwesterse wereld die steeds meer verdeeld is.’