Voor Gert-Jan Buitendijk (55) is het zijn eerste interview als secretaris-generaal. Zijn collega Maarten Schurink (47) deed het één keer eerder. „Maar gebruikelijk is het niet,” zegt Schurink, nog voor ze zijn gaan zitten op de werkkamer van Buitendijk op het ministerie van Algemene Zaken. Dat je als topambtenaar een politiek bestuurder dient en daarbij normaliter buiten beeld blijft, weet hij al zijn hele leven. Zijn vader was decennia gemeentesecretaris van Roermond en Amstelveen. Buitendijk is zoon van een aannemer uit de Hoeksche Waard. Zijn vader was er ook maatschappelijk actief. „Schoolbestuur, korfbalvereniging. Dat werk.”

Op het bureau van Buitendijk staat een miniatuur van het torentje. In de echte versie, iets verderop, huist zijn politieke baas Mark Rutte. Een dag eerder zaten Buitendijk en Schurink – de hoogste ambtenaar van het ministerie van Binnenlandse Zaken – in een van de tussenliggende zalen met de premier en minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken, CDA) aan tafel. Ook aanwezig: de secretarissen-generaal van de overige tien ministeries. In Haags jargon: een topoverleg. De aanleiding was dan ook ongebruikelijk.

Vijftig leidinggevende ambtenaren van verschillende ministeries schreven in november een vertrouwelijke brief aan dit gezelschap. Iets dat zelden gebeurt. Hun boodschap was alarmerend: ambtenaren worden in toenemende mate in het politieke debat getrokken, gebruikt voor politieke profilering door bewindspersonen en bedreigd in hun ambtelijke vakmanschap om in vrijheid te kunnen adviseren.

De reden voor de brief was het acute vertrek van de secretaris-generaal Lidewijde Ongering van het ministerie van Economische Zaken in augustus vorig jaar en het opstappen van de voltallige ambtelijke top van de Tweede Kamer in november. Beide gebeurtenissen veroorzaakten grote onrust onder ambtenaren. De auteurs van de brief wilden dat „de zorgen die dit oproept, worden gedeeld” en dat de opgestapte topambtenaren „openlijk worden gesteund”.

imburg op de goede weg maar integriteitsaanpak kan beter'
Integriteit Diverse onderzoeken naar integriteitsaffaires in Limburg wisselden sterk van kwaliteit en opzet, schrijft de Zuidelijke Rekenkamer in een evaluatie. De rekenkamer wijst ook op de „belangrijke rol” die media gespeeld hebben in het onthullen van kwesties.

De provincie Limburg moet beter en structureler werk maken van haar integriteitsaanpak. De nieuwe commissaris van de koning Emile Roemer, de directie en Provinciale Staten hebben stappen in de goede richting gezet, maar Limburg heeft nog een lange weg te gaan.

Dat staat in de ‘meta-evaluatie integriteit’, opgesteld door de Zuidelijke Rekenkamer. Die hield alle onderzoeken tegen het licht die zijn gedaan na integriteitsaffaires in Limburg. NRC heeft het bestuurlijk rapport, dat vrijdag gepresenteerd wordt, in bezit.

In Limburg stapelden de integriteitsaffaires zich afgelopen jaren op. Een ervan leidde in het voorjaar van 2021 tot de val van alle zeven gedeputeerden en de commissaris van de koning, Theo Bovens.

De uitgevoerde onderzoeken naar de affaires hadden volgens de rekenkamer een sterk wisselende opzet en kwaliteit. Het ontbreekt aan een protocol waarin eisen aan het proces, de inhoud en de verantwoording voor zulke onderzoeken staan. Het ontbreekt zelfs aan een goede definitie van het begrip ‘integriteit’, zo blijkt.

De rekenkamer adviseert daarom onder meer de oprichting van een integriteitsbureau, zoals in Amsterdam en Rotterdam, en een loket waar burgers en bedrijven terecht kunnen met klachten en meldingen.