Het recentelijke verschenen PBL -rapport Naar een uitweg uit de Stikstofcrisis plaatst een regelrechte bom onder het huidige stikstofbeleid. De onderzoekers hebben het niet zo duidelijk en helder beschreven in hun rapport, omdat onderzoekers altijd a-politiek moeten zijn, maar tussen de regels van het rapport wordt heel duidelijk dat de huidige wetgeving en vasthouden aan strikte KDW-normen onrealistisch en onhaalbaar is.
Wat Nederland ook doet, het behalen van de KDW-normen is onmogelijk. Dit is een hele andere boodschap dan menig krant of journaal uit het rapport heeft geëxtraheerd. De algemene berichtgeving was dat er geen plaats meer is voor de landbouw in Nederland. Dat schrijft het rapport niet. Het meldt dat er geen plaats is voor de landbouw als Nederland vasthoudt aan strikte naleving van de KDW-normen. En daarvan zegt PBL weer dat de KDW een te smalle basis is om de natuurkwaliteit te beoordelen. Dit zou de focus van het boerenprotest moeten zijn: Het huidige stikstofbeleid.

Veel journalisten hebben overduidelijk het rapport nauwelijks of niet gelezen of ze konden niet goed genoeg interpreteren wat ze lazen. De conclusie dat er een bom onder het stikstofbeleid ligt, is off the record niet door PBL weerlegd. Het is allemaal redelijk simpel: Zelfs met de volledige sanering van elke vorm van landbouw zullen de KDW-normen (Kritische Depositie Waarden) in veel Natura 2000 gebieden niet gehaald worden. De buitenlandse depositie is veelal te hoog en zal derhalve fors moeten verminderen. Dat gaat niet gebeuren en straks zal verkeer, scheepvaart, recreatie, bouwen en industrie het moeten ontgelden. In sommige gebieden zullen wegen afgesloten worden, mag geen hond meer in de buurt van Natura 2000 gebieden lopen en kunnen bedrijven met een ammoniakuitstoot ook hun biezen pakken.

Wie gaat het ex-landbouwlandschap beheren, hoe moet dat vorm krijgen en wie betaalt hiervoor?

Dit is wat het PBL-rapport in feite (niet letterlijk) zegt. En twee jaar geleden hebben de onderzoekers ook al aangegeven dat een beleid gebaseerd op strikte naleving KDW-normen uiterst onrealistisch is. Er is te weinig naar de waarschuwing geluisterd en als resultaat is er een wetgeving opgesteld die niet uitvoerbaar is, juridisch wankelt en bovendien geen garantie geeft dat de natuurkwaliteit in Natura 2000 gebieden verbetert. En al helemaal geen antwoord geeft op de consequenties van strikte naleving van de KDW-normen: Wie gaat het ex-landbouwlandschap beheren, hoe moet dat vorm krijgen en wie betaalt hiervoor? En hoe zit het straks met de Nederlandse voedselvoorziening; worden we afhankelijk van louter import en overgeleverd aan de willekeur van buitenlandse politiek, omdat voedsel ineens een politiek drukmiddel kan worden?

De RvS zegt dat de KDW een indicator is. Geen maat voor de verslechtering van de natuurkwaliteit

Laat ik even uitleggen wat er precies in het rapport staat en wat PBL eigenlijk adviseert. Tijdens de uitspraak heeft de Raad van State in 2019 niet gezegd dat Nederland de KDW-normen moet naleven, maar zich moet richten op behoud of verbetering van de natuurkwaliteit van de Natura 2000 gebieden en dat er veel meer factoren zijn dan stikstof. Dat stelt de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn ook, want hierin staat niets over stikstof. De RvS zegt volgens PBL ook dat de KDW een indicator is; een risicowaarde. Geen maat voor de verslechtering van de natuurkwaliteit, tenzij de stikstofdepositie zo veel hoger is dan de KDW. Dan kan dit een aanwijzing zijn dat de natuurkwaliteit ernstig onder druk staat. In feite staat dit precies zo in het PBL-rapport. De KDW is te smal om als basis te dienen voor de beoordeling van natuurkwaliteit. De onderzoekers van het planbureau pleiten dan ook om andere factoren mee te nemen als grondwaterstand, beheer, verkeer, recreatie, temperatuur, weersomstandigheden, aanwezige flora en fauna.

KDW is voor de overheid wat een reddingsboei is voor een drenkeling

Maar nu is er een groot probleem: Om die andere factoren mee te nemen, moeten er wel keiharde gegevens zijn over deze factoren Die zijn eenvoudigweg niet beschikbaar. KDW is op dit moment het enige (wetenschappelijk onderbouwde) instrument dat een indicatie kan geven over de natuurkwaliteit en dit is te weinig voor een echte beoordeling. Zo zijn er geen kaarten van alle gebieden waar de natuurkwaliteit verslechtert, stabiel blijft of verbetert. En als dit al bekend is, is het veelal onbekend waarom het verslechtert of verbetert. Er zijn verder ook nauwelijks gegevens omtrent trends in natuurkwaliteit en kennis van oorzaak-vervolgrelaties; zeg maar oorzaak (stikstof) en vervolg (natuurkwaliteit). In feite betekent dit dat er veel te weinig informatie is om een beoordeling te maken. KDW is voor overheid door het gebrek aan gegevens wat een reddingsboei is voor een drenkeling; zonder die boei verzuipt men zonder ooit land in zicht te hebben gehad.

Dan hebben we bijvoorbeeld de KDW zelf ook nog niet eens nauwkeurig bekeken en hoe betrouwbaar de normen zijn. Wetenschapper Jaap Hanekamp kan hier letterlijk een boek over schrijven en komt binnenkort ook met een kritisch rapport over KDW. Commissie Hordijk gaf in haar advies ook al aan dat op macroniveau Aerius weliswaar voldoet, maar op microniveau onvoldoende nauwkeurig is voor bijvoorbeeld vergunningverlening. De commissie pleit daarom voor meer modellen en metingen. Dat advies lijkt nu ook in de bureaulade te zijn verdwenen.

PBL stelt ook dat de huidige wet geen houvast biedt voor vergunningverlening; er is te veel onduidelijk en voor meerdere uitleggen vatbaar. Juridisch wordt bovendien bij vergunning niet het generieke nationale stikstofplan gepakt, maar het regionale effect op Natura 2000. Met andere woorden, een veehouder kan zich aan de wet houden en toch geen vergunning krijgen of wellicht ook ontnomen worden. Zelfs vrijstelling van vergunningverlening voor de bouw is juridisch nog onzeker. De veehouder moet zich dus wel twee keer bedenken of hij of zij wil investeren in stikstofreductie met zoveel juridische onhoudbaarheid.

Er wordt nauwelijks gebruik gemaakt van de mogelijkheid om de natuurkwaliteit te verbeteren

De onderzoekers van het PBL adviseren daarom dat elk Natura 2000 gebied heel specifiek wordt onderzocht en er gebruikt wordt gemaakt van meerdere factoren om de natuurkwaliteit te beoordelen en te verbeteren. Daarbij moet ook gekeken worden naar herstelmaatregelen en natuurbeheer. Helaas schort het ook hier aan. Er wordt te weinig gebruik gemaakt van de mogelijkheid om de natuurkwaliteit te verbeteren door herstelmaatregelen en vervolgens wordt nauwelijks gekeken of die herstelmaatregelen goed zijn uitgevoerd en effect hebben gehad.

Provincies hebben volgens PBL in 10 procent van hun natuurgebied herstelmaatregelen genomen en dat was het laaghangende fruit voor maatregelen in natte natuur. 10 procent ofwel 45.000 hectare? Dat betekent dat er nog 90 procent aan potentiele oplossingen klaar ligt om de natuurkwaliteit te verbeteren. Dan rijst de vraag ook: Hoe zit het dan met beheersmaatregelen? Hoe controleer je of die effectief en efficiënt zijn uitgevoerd of dat er überhaupt de juist beheersmaatregelen getroffen zijn? Ook hier zijn weinig gegevens over. Kosteneffectieve stikstofaanpak staat of valt volgens PBL met goede gegevens over de achteruitgang van de natuurkwaliteit. Dus er moet eerst een goede inventarisatie van gegevens komen.

Als de stikstofdepositie met 35 procent vermindert, verbetert in 90 procent van de Natura 2000 de natuurkwaliteit

Nederland wil de landbouw handhaven. 95 procent geeft dit aan in een NPO1 radio poll. Dus met die boodschap moet de overheid eigenlijk aan de slag. Als de landbouw moet blijven, zal het stikstofbeleid op de schop moeten. Radicaal. Dat is ook de belangrijkste boodschap voor de protesterende boeren in Den Haag en andere steden. Maar dit betekent niet dat de landbouw nu achterover kan leunen. Het is namelijk wel duidelijk dat er in sommige Natura 2000 gebieden te veel stikstofdepositie is. Zo veel stikstof dat het ook zonder onderzoek en met de schaarse gegevens logisch is dat de natuurkwaliteit onder druk staat. Er blijft dus werk aan de winkel, maar dat zal iedere boer begrijpen.

In tegenstelling tot de Rijksoverheid adviseert het PBL een pragmatische aanpak die vooral gebiedsgericht is. Kijk wat elk natuurgebied nodig heeft en welke maatregelen genomen moeten worden aangaande stikstof. In die pragmatische aanpak stellen de onderzoekers ook dat als de stikstofdepositie met 35 procent vermindert in 90 procent van de Natura 2000 de natuurkwaliteit verbetert (PBL-rapport Tussenrapportage Natuurverkenning 2050). Hier zit wel een aantal voorwaarden aan vast. Voor de intensieve veehouderij is reductie van de stikstofdepositie haalbaar door technische oplossingen en hergebruik van grondstoffen uit de voedingsindustrie. De intensieve veehouderij kan zelfs zero-emissie worden als er meer energie-opwekking plaatsvindt.

Voor de melkveehouderij en akkerbouw ligt het iets anders. Voor een verlaging van de stikstofdepositie van 35 procent is namelijk 50 tot 60 procent reductie nodig in de uitstoot. Dat kan gedeeltelijk door technische oplossingen, maar een melkstal is een open stal en de staloplossingen zijn daardoor beperkt of duur. Dan zijn er mogelijkheden via het voerspoor, mestopslag, mestscheiden en manieren om bij het aanwenden van mest de stikstokuitstoot te reduceren. Daarnaast voorzien de onderzoekers ook dat voor herstelmaatregelen de grondwaterstand in sommige gebieden omhoog moet. Dat het natuurareaal vergroot moet worden om versnippering tegen te gaan en dat en dit is voor de natuurbeheerders er altijd voldoende beheer is. Een natuurgebied in Nederland moet je namelijk beheren anders wordt het altijd bos.

Wat Nederland te doen staat, is een forse PAS op de plaats te maken en opnieuw te beginnen

Wie dus het PBL-rapport goed leest, komt tot een andere conclusie dan wat er in de meeste media staat. De Nederlandse landbouw hoeft helemaal niet te verdwijnen. Dat is absurd en zeer onverstandig. Het beleid moet anders. Pragmatischer en gestoeld op (wetenschappelijke of empirische) gegevens met als onderdeel en niet uitgangspunt, de KDW. Wat Nederland, en vooral de politiek, te doen staat, is dus een forse PAS op de plaats te maken en opnieuw te beginnen.

Rechter zet Tilburg voor het blok in strijd rond mestfabriek: ga je in gesprek over iets wat je überhaupt niet wilt?
TILBURG - De bestuursrechter wil dat alle partijen in de juridische strijd rond de mestfabriek in Tilburg-Noord met elkaar om tafel gaan. Dat stelt de tegenstanders voor een dilemma: met zo’n gesprek accepteren zij eigenlijk dat de installatie er komt.

Erik van Hest 31-08-23, 06:54
Vooral het Tilburgse college zal zich achter de oren krabben na de aansporing van de rechtbank in Den Bosch. Tot nu toe was het standpunt van de gemeente helder: er komt helemáál geen mestverwerker aan de Vloeiveldweg bij stortplaats de Spinder. Uitnodigingen van eigenaar VTTI Bio Energy Tilburg (VBT) om eens te komen kijken bij de bouwwerkzaamheden werden om die reden steeds afgewezen door het college.


Bouw bijna klaar
Want de bouw van de mestvergistingsinstallatie in Tilburg-Noord mag dan zo’n beetje klaar zijn, de gemeente vindt dat de onherroepelijke vergunning die de provincie aan VBT verleende niet deugt. Er zou niet goed gekeken zijn naar de stikstofuitstoot op nabijgelegen natuurgebieden. Ook de Brabantse Milieufederatie, Natuurmonumenten en de wijkraden van Stokhasselt en Heikant-Quirijnstok proberen samen de komst van de bio-energiecentrale tegen te houden. De mogelijke stankoverlast is een grote zorg.

Maar de rechter vreest dat het (ondanks meerdere onderzoeken) lastig wordt om met zekerheid te voorspellen hoe de luchtwassers van de mestverwerker zullen presteren, oftewel, hoeveel stank er straks vrijkomt. Daarom zou het volgens de rechter verstandig zijn als alle partijen nu al om tafel gaan om in ieder geval goede afspraken te maken over protocollen in het geval van geuroverlast.

Bezwaarmakers staan niet te springen
VBT, dat zich inmiddels laat verdedigen door een van de meest prominente advocaten op het gebied van milieu- en bestuursrecht, is graag bereid om het gesprek aan te gaan. Het bedrijf heeft steeds gezegd dat de installatie zo modern wordt dat de geuruitstoot minimaal zal zijn. Ook de provincie staat open voor zo’n gesprek.

Het Tilburgse college moet daar nog over nadenken, zo liet een woordvoerder woensdag weten. De meeste andere bezwaarmakers staan ook bepaald niet te springen om een gesprek. Directeur-bestuurder Femke Dingemans van de Brabantse Milieufederatie wijst naar Helmond, waar omwonenden van een bestaande mestfabriek al jaren klagen over geuroverlast. Gesprekken tussen het bedrijf en de buurt liepen daar op niets uit. ,,Hoewel het daar ging om een bestaande fabriek, willen we niet in dezelfde valkuil lopen”, aldus Dingemans, die desondanks nog geen uitsluitsel geeft. ,,We gaan eerst overleggen.”

Realisme
Harrie Meeuwesen van de wijkraden in Noord lijkt wat meer open te staan voor een gesprek. ,,Kijkend naar wat er nu al is gebouwd, is het niet heel realistisch om te denken dat alles weer verdwijnt. Misschien kunnen we dus beter de vraag stellen hoe we overlast kunnen beperken als de mestfabriek actief wordt.”

De vraag is of zulke gesprekken zin hebben als het Tilburgse college weigert aan te schuiven. In dat geval neemt hoe dan ook de rechter een besluit. Over veertien dagen wil de rechtbank duidelijkheid. Dan wordt er ook gekeken naar het kort geding van de gemeente om de werkzaamheden aan de centrale per direct stil te laten leggen.

Halveer de autostapel. Sluit Schiphol. Klinkt ridicuul, niet? Maar dan maak je pas echte slagen. Voor stikstof en klimaat.

We lopen tegen grenzen aan in Nederland. Niet alleen boeren. Wij allemaal. Wat is eigenlijk de oorzaak van het stikstofprobleem? Wij mensen, die met velen zijn. De oorzaak van het klimaatprobleem en biodiversiteitsprobleem is dezelfde.

De mens bestaat voor circa de helft uit kunstmeststikstof. Zonder Haber-Boschproces, waarbij via veel energie stikstof uit de lucht wordt omgezet, zouden we maximaal 3,5 miljard mensen op aarde kunnen voeden.

Nu zijn er 7,7 miljard mensen en dat aantal groeit: mensen die ook nog eens via verbrandingsmotoren NOx en fijnstof uitstoten, leven en consumeren. De gehele wereldbevolking zonder kunstmest voeden gaat niet.

Stikstofplannen buitelen over elkaar heen, waarbij zaken als stikstof los worden gezien van klimaat en biodiversiteit. Terwijl je juist de samenhang tussen dit alles moet zien. Planten die CO2 binden, waardoor je hout laat groeien of koolstof kunt binden aan de bodem. Daarvoor is stikstof nodig. En die komt uit mest.

Alleen groene planten kunnen echt CO2 binden. Is de boer het probleem of de oplossing? Boeren en bosbouwers hebben nogal veel planten en bomen. De natuur ook. Asfalt, distributiedozen en landingsbanen niet.

Ik ben van 1966. Mijn vader is van 1921. De zijne van 1877, diens vader van 1838, zeventien jaar nadat Napoleon overleed. In die twee eeuwen vond de Industriële Revolutie plaats door de fossiele brandstoffen. We kregen welvaart, welzijn, hygiëne en een goede volksgezondheidszorg. We groeiden als mensheid van 1 miljard mensen naar 7,7 miljard. Het aantal Nederlanders klom van 2 naar 17 miljoen.

Toen mijn pa in 1953 zijn rijbewijs haalde, waren er krap 200.000 auto's in ons land. De autostapel is ver-40-voudigd naar bijna 10 miljoen auto's. Dat is vooruitgang. In 1980 stapten er 11 miljoen mensen op Schiphol, in 2019 77 miljoen. Het aantal koeien in 1984 was 2,5 miljoen en nu 1,5 miljoen.

Verre vakanties
We willen veel voor weinig. Verre vakanties voor weinig. Zo ver mogelijk reizen voor een bepaald budget. We willen een hoog loon en als boer een hoge prijs. Maar we willen ook lage kosten. Zo zit de mens biologisch evolutionair in elkaar. Dat is wie we zijn.

We gaan voor de laagste prijs. We gaan naar de Lidl, Jumbo, Action en Amazon, en de middenstanders stoppen ermee. Net zoals boeren stoppen, maar wel groter worden.

De laatste bakker in ons dorp stopte vorig jaar, terwijl er na de oorlog zeven waren. Het aantal boeren liep terug van 400.000 vlak na de oorlog op krap 10 miljoen mensen naar 50.000 nu op 17 miljoen. We zwaaiden 85 procent uit en dat proces van kaalslag is nog niet klaar. Naast biodiversiteitsverlies is er ook sprake van sociaal biodiversiteitsverlies in landelijke gebieden.

Mag iedereen zomaar een auto hebben? Ook al is het een hippe Tesla? Gaat het om bezit of gebruik? Zo'n ding staat de meeste tijd stil en is met heel veel energie geproduceerd. Moeten we alles maar hebben? Van mij mag het. Maar houden we dan rekening met alle consequenties?

We zijn veel meer energie gaan gebruiken met alle uitstoot van dien. We zijn zogenaamd efficiënt met al die techniek door machines en automaten, maar energie-efficiënt zijn we geenszins. In 2015 gebruikte de landbouw zes keer zoveel energie als in 1952, voor dezelfde 'output' volgens boerenwetenschapper Meino Smit.

En dit soort onbalans is er niet alleen in de landbouw, maar in alle sectoren. Het gaat om fysieke, fysische, chemische en biochemische wetmatigheden en natuurwetten. De mensenwensen dienen zich daarnaar te plooien. We zouden ongeveer als Amish moeten gaan leven om onze voetafdruk op deze aarde te compenseren, maar wie wil/kan er nog terug in de tijd?

Evenwicht
De natuur zorgt altijd voor evenwicht, vroeg of laat. Ik vermoed dat de mens dan aan een heel kort eind gaat trekken.

De vraag is vervolgens hoe we gaan landen. Hard of zacht? Want landen zullen we. Hoe langer we wachten, hoe harder de landing. 'Er is geen oorlog of er schiet een soldaat over', zo luidt het gezegde, en dus schat ik in dat er ondanks alles nog wel een plukje mensheid zal resteren.

Zwart scenario
In zo'n zwart scenario de keuze opperen tussen 'koeien en huizen' is het schetsen van een valse tegenstelling. Het halveren van de veestapel is gemakzuchtige, luie politiek. Halveer de autostapel en sluit Schiphol. Dan zet je een hoofdgerecht neer, niet slechts een amuse.

Of toch maar volop verder vliegen dan? Des te sneller grijpt de natuur in.

Piet Hermus is akkerbouwer in Zevenbergschen Hoek