Wie is hier nou de baas: Brussel of de Tweede Kamer? Parlement steeds minder te zeggen
ONDER POLITICIElke week schrijft politiek verslaggever Hans van Soest over wat er speelt in Den Haag in Onder Politici. Deze week: als de beslissingen elders worden genomen.

Hans van Soest 26-02-23, 12:57
Woedend was de Tweede Kamer, maar meer dan stampvoeten konden de parlementariërs niet. Staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Koninkrijksrelaties en Digitalisering) had in Brussel in een vergadering met collega’s uit andere lidstaten ingestemd met de komst van een zogeheten Europese digitale identiteit (eID). Daarmee negeerde ze de wens die de hele Kamer in een motie had neergelegd.

Nou hoeft een kabinet moties (alleen al in 2022 waren dat er een recordaantal van vijfduizend) niet uit te voeren. Het is dan aan de Kamer of ze de strijd aangaat of zich erbij neerlegt. In dit geval werd het het laatste. Een motie van afkeuring tegen Van Huffelen kreeg dinsdag geen meerderheid. De regeringspartijen, PvdA en GroenLinks bogen tandenknarsend het hoofd.

De eID is nog een abstract begrip. Het is een soort digitale portemonnee waar je bijvoorbeeld je identiteitspapieren in kunt opslaan en waarmee je je overal in Europa kunt identificeren. De Kamer vreest onder meer voor de privacy, Van Huffelen denkt dat dat wel mee zal vallen.

Parlement minder in te brengen
Je kunt zeggen: de Kamer laat zich ringeloren door het kabinet. Maar je kunt ook zeggen: de Kamer wordt pijnlijk met de werkelijkheid geconfronteerd. Het parlement heeft immers minder in te brengen nu steeds meer Europees wordt geregeld.

Tijdens een debat over de iED hield Kamerlid Pieter Omtzigt zijn collega’s voor dat als er wetgeving komt die de Kamer niet wil, de Kamer nog slechts een ‘praatclub’ is. ,,Dan worden de besluiten elders genomen. En dat is zeer onwenselijk in een parlementaire democratie.” Zijn ChristenUnie-collega Nico Drost herinnerde hem eraan dat de Kamer zelf in het verleden bevoegdheden aan Europa heeft overgedragen.

Er wordt steeds meer Europees besloten, zegt Adriaan Schout, EU-expert bij Clingendael en hoogleraar openbaar bestuur. Eerst werden alleen regels tussen de EU-lidstaten ‘gelijkgetrokken’ om de interne markt goed te laten functioneren. ,,Maar er komen steeds meer regels bij waardoor landen hun beleid echt ingrijpend moeten aanpassen.”

Neem stikstof, het asielbeleid of allerlei milieuregels. Schout: ,,Het wordt zó complex dat de boel verstart. Als Nederland een regel wil terugdraaien, moet er in Europa eerst een voorstel van de Europese Commissie komen, is het EU-parlement medewetgever en hebben 26 andere lidstaten ook hun wensen. Het gevolg is dat er amper regels afgaan en er vooral regels bijkomen.”

Als op meerdere dossiers de Kamer grip verliest, keert de wal het schip en pikken mensen het niet meer

Adriaan Schout, EU-expert bij Clingendael
Nederlandse ‘nee’ zou geen verschil maken
En als er eenmaal een trein is gaan rijden, is die nog lastig tot stilstand te krijgen. Neem het eID. Als de Europese Commissie met een voorstel komt, vergaderen de ministers van alle lidstaten daarover. Een individueel land kan zo’n voorstel niet torpederen met een veto, behalve bij onderwerpen als belastingen of buitenlands beleid. In die fase zat Van Huffelen de afgelopen maanden. Er was een meerderheid voor het eID-plan en een Nederlands ‘nee’ had geen verschil gemaakt.

De volgende fase is nu de zogeheten triloog. Afgevaardigden van de Europese Raad, het Europees parlement en de Europese Commissie gaan om de tafel om een definitief voorstel uit te onderhandelen. Als dat eenmaal rond is, verandert er in de praktijk zelden nog wat. Van Huffelen zei in de Kamer dat een tegenstem van Nederland het lastig zou maken om invloed uit te oefenen op die fase.

Volgens Europese ambtenaren klopt dat. ,,Als je zegt dat je ergens principieel tegen bent, wordt er minder naar je geluisterd wanneer je daarna zegt: als het tóch doorgaat, willen we het zo of zo’’, aldus een commissieambtenaar.

De Tweede Kamer is nog niet gedegradeerd tot een praatclub. Maar volgens Schout is de invloed van de Kamer wel kleiner geworden.

En dat leidt tot wrevel. Zie de omgekeerde vlaggen die in het hele land hangen om de juridische uitleg van de stikstofregels, waar ook een Kamermeerderheid op deze manier eigenlijk niet voor is. Het is tijd voor een fundamenteel debat, vindt Schout. ,,Als op meerdere politiek gevoelige dossiers de Kamer haar grip verliest, keert de wal het schip en pikken mensen het niet meer.”