Door bezwaarmaakindustrie lopen instanties zoals de Belastingdienst finaal vast
ONDER POLITICIDe overheid loopt van alle kanten vast en dat wordt verergerd door het dwangsommencircus. Elke week schrijft politiek verslaggever Hans van Soest over wat er speelt in Den Haag in Onder Politici.

Hans van Soest 28-05-23, 13:00
Miljoenen aan belastinggeld moeten jaarlijks worden uitbetaald aan burgers en bedrijven die te lang wachten op een beslissing van de overheid. Maar dat principe staat onder druk. Adviseurs buitelen over elkaar heen om te waarschuwen: de overheid loopt van alle kanten vast en dat wordt verergerd door het dwangsommencircus.

De overheid is wettelijk verplicht om aanvragen en bezwaren van burgers binnen een redelijke termijn te behandelen. Zo niet, dan heeft de burger recht op schadevergoeding. Dat zorgt voor extra problemen bij het toch al overbelaste overheidsapparaat.

Deze week spraken Kamerleden er schande van dat ambtenaren van de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) bleken te hebben overlegd met bestuursrechters over de vele aanvragen die slachtoffers van de toeslagenaffaire deden voor financiële compensatie. Er zou zijn gevraagd om de dienst meer tijd te gunnen, omdat het niet lukt alle aanvragen tijdig te behandelen. Wat heet: van de 1400 meest ingewikkelde aanvragen worden er vijf per week (!) afgehandeld. De UHT vreest dat de teller oploopt tot 750 miljoen euro aan dwangsommen.

Dwangsommen zijn er niet voor niets
Terecht dat het parlement de regering bekritiseert als de door de politiek zelf bepaalde termijnen worden overschreden. Die wettelijke dwangsommen zijn er immers niet voor niets. Ze moeten burgers en bedrijven beschermen tegen een trage of nalatige overheid. Maar de Kamer is ook ambivalent. Toen drie jaar geleden bleek dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zo’n miljoen euro per week kwijt was aan asielzoekers wier aanvragen niet tijdig konden worden behandeld, wilde de Kamer dat stoppen.

Waarschuwing van de Raad voor de Rechtspraak
De Raad van State waarschuwt al langer over de combinatie van wettelijke beslistermijnen en een overbelast ambtenarenapparaat. Het zorgt voor een golf aan rechtszaken van burgers en bedrijven die de overheid aanklagen omdat het niet lukt aanvragen of bezwaren tijdig te behandelen. ,,Bij de IND is nu 20 procent van de juristen bezig met afhandeling van zaken over beslistermijnen. Juristen die dus niet bezig kunnen zijn met het afdoen van asielverzoeken’’, zei Bart Jan van Ettekoven, voorzitter van de afdeling bestuursrechtspraak bij de Raad, eind april bij de presentatie van de jaarrapportage.

Werkdruk is hoog
Net als de UHT en de IND krijgen rechtbanken de stapels werk amper weggewerkt. De werkdruk wordt verhoogd doordat rechters steeds meer zaken krijgen over te late beslissingen. Daardoor wordt het apparaat nóg meer belast en duurt het nóg langer voor andere zaken kunnen worden behandeld.

Inmiddels is er een hele industrie ontstaan die de overheid een poot uitdraait, waarschuwt de Raad voor de Rechtspraak. Commerciële bureaus roepen op bezwaar te maken tegen bijvoorbeeld de WOZ-waarde van je huis of tegen een parkeerbon. Rechters constateren dat die bureaus ‘steeds vaker de marges van het vergoedingensysteem opzoeken’. Lees: hun verdienmodel is mede het overspoelen van instanties met bezwaren. En als die niet tijdig worden behandeld, is het kassa.

Vastlopen
De Raad van State had een harde boodschap aan Kamers en kabinet: uitvoeringsorganisaties als de Belastingdienst kunnen het werk niet meer aan, waardoor de boel vastloopt. Politiek, doe er iets aan. Daarbij moet er volgens Van Ettekoven ook worden nagedacht over wettelijke beslistermijnen die nu soms ‘onrealistisch’ zijn.

Ook de IND trekt aan de bel. De dienst kan het aantal nieuwe asielzoekers niet aan en waarschuwde deze week voor het oplopende aantal dwangsommen. De dienst vraagt zich af of de wet Dwangsom nog wel van toepassing moet zijn op het vreemdelingenrecht.

Het dwangsommensysteem kon zijn langste tijd wel eens hebben gehad. Volgens nationale ombudsman Reinier van Zutphen (foto, links) werken dwangsommen alleen bij een goed functionerende overheid. Als er dan eens iets mis gaat, brengt zo’n straf de overheid weer in het gareel, zei hij woensdag tegen de Kamer. ,,Maar als er duizenden zaken zijn waarin er niet tijdig wordt beslist, is de oplossing nooit het opleggen van een dwangsom.’’ Nu wachten én burgers lang op hulp én kost het miljoenen belastinggeld. Aanwezige Kamerleden zwegen veelbetekenend.