‘Hoe hoger opgeleid, hoe welvarender, hoe stedelijker en hoe linkser iemand is, des te minder accepteert hij mensen met een ander wereldbeeld.’ Aldus een recent onderzoek door de universiteit van Dresden onder ruim 20 duizend mensen in tien Europese landen.

Nederland was een van de onderzochte landen. Juist wie zich als links en progressief beschouwt, draagt het meest bij aan de toenemende polarisatie, schrijven de onderzoekers. Die conclusie doet pijn, zeker voor iemand die zichzelf links noemt en zowel stedelijk als hoogopgeleid is. Conservatieve mensen met lagere inkomens, in dorpen en met minder scholing, blijken heel wat genereuzer en toleranter.

Niet voor het eerst klinkt kritiek op de vaak hautaine en intolerante houding van links. Een van die critici is de filosoof Francis Fukuyama. In zijn recente boek Liberalism and its Discontents hekelt hij ‘progressief links’, omdat het concurrerende ideeën vaak afdoet als voorbeelden van een ‘racistische en patriarchale machtsstructuur die vasthoudt aan oude privileges’. Het zal je maar gezegd worden. Voor links, aldus Fukuyama, zijn concurrerende opvattingen over bijvoorbeeld het homohuwelijk of abortus geen rivaliserende morele en politieke opvattingen, maar ‘voorbeelden van onverdraagzaamheid die met wortel en tak moeten worden uitgeroeid’.

Oorlog in Oekraïne
De Duitse onderzoekers namen onze opvattingen over zeven grote onderwerpen onder de loep, van klimaatverandering en corona tot de oorlog in Oekraïne. De onderzoekers waren benieuwd hoe Europeanen over deze onderwerpen denken. En ze wilden weten hoe de ondervraagden oordelen over mensen met afwijkende meningen. Migratie en klimaatverandering blijken het vaakst tot polarisatie te leiden. En de aanhangers van linkse ‘groene’ en ‘ecologische’ politieke partijen polariseren het meest. ‘Liberalen’ en ‘christen-democraten’ doen dat het minst.

Linkse mensen denken nogal eens te werken voor het Goede. Met een hoofdletter. Ze willen opkomen voor wie zwak is of tot een minderheid behoort. Dat is prijzenswaardig. Maar wie zichzelf ervaart als moreel goed, ziet andersdenkenden al snel als vertegenwoordigers van het kwaad. En dat het kwaad weinig tolerantie verdient, ligt voor de hand. Links ziet zijn tegenstanders vaak niet meer als dragers van maatschappelijke of politieke ideeën. Het zijn mensen die samenvallen met hun inzichten. Ze hebben geen foute ideeën, het zijn foute mensen.

Geslachtsverandering
Zo worden tegenstanders van geslachtsverandering, azc’s of ingrijpende klimaatmaatregelen vaak afgedaan als ‘transfoob’, ‘xenofoob’ of ‘klimaatontkenners’. Het overkwam onder meer J.K. Rowling (‘transfoob’), hoogleraar Piet Emmer (‘racist’) en wetenschapsjournalist Marcel Crok (‘klimaatontkenner’).

Iemand die dergelijke veroordelingen uitspreekt, is niet meer bereid om te luisteren naar andermans argumenten. Laat staan dat hij of zij nog bereid is de eigen standpunten in twijfel te trekken. Met wie anders dénkt over asielzoekers of genderneutrale toiletten, kun je nog discussiëren. Met een racist of een ‘transfoob’ is dat niet meer mogelijk. Word je met zo iemand geconfronteerd, dan kun je je maar beter terugtrekken in een ‘safe space’. Al kun je hem of haar natuurlijk ook ‘cancelen’ en het spreken onmogelijk maken.

Open vizier
Wat blijft is de ironie. Juist degenen die zichzelf graag zien als open en tolerant, trekken zich terug op de eigen navel en sluiten onwelgevallige meningen buiten. Dat dient te veranderen. Links, stedelijk, rijk en hoog opgeleid moet weer leren om te luisteren en met open vizier van gedachten te wisselen. Niet alleen met elkaar, maar met hun tegenstanders. Oprechte interesse in andermans opvattingen levert niet alleen nieuwe inzichten op. Het zou ook helpend kunnen zijn in de aanloop naar de verkiezingen van november.

Links móet dat niet alleen, links kán dat ook. Ook linkse mensen vallen immers niet samen met hun meningen. Ook zij hébben ideeën die kunnen veranderen. En een van de meest hardnekkige daarvan is dat rechtse mensen niet vatbaar zijn voor argumenten. Ben je links en sta je je voor op respect en tolerantie voor anderen, pas dit dan ook toe op mensen met andere morele en politieke opvattingen. Om er vervolgens stevig mee in debat te gaan.