Hoogleraar Rotmans is bezorgd: ‘We gaan moeilijke jaren tegemoet, maar niemand durft het te zeggen’
WINST PVVMoeten we nu echt verbaasd zijn dat een kwart van Nederland PVV stemde? Nee, zegt transitiegoeroe Jan Rotmans. Zolang andere partijen niet eerlijk zijn over de toekomst en geen écht leiderschap tonen, kun je het mensen moeilijk kwalijk nemen. ,,De campagne ging over woke en over asielzoekers, maar dat is allemaal ruis. Wat is ons plan voor de toekomst? Ik heb het van niemand gehoord.”

Sander van Mersbergen 27-11-23, 07:00 Laatste update: 12:04
Nadat het stof van de verkiezingsuitslag was neergedaald, besloot Rotmans, transitieprofessor aan de Erasmus Universiteit, maar eens in de pen te klimmen. In een post op Linkedin probeerde de Rotterdammer de politieke aardverschuiving in Nederland te duiden. En dat miste zijn uitwerking niet. Honderdduizenden mensen bekeken, deelden of becommentarieerden het schrijfsel van Rotmans, de man die nooit te beroerd is om zijn ongezouten mening te ventileren.

Niet zo lang geleden discussieerde de professor nog in Vandaag Inside met beroepsbrombeer Johan Derksen, onder meer over het gevaar van afnemende biodiversiteit. Saai, vond tafelgenoot René van der Gijp, die aan tafel de Playboy er maar eens bij pakte. Met een klein beetje fantasie kun je het zien als symbool voor het stemgedrag van veel Nederlanders. Klimaatproblemen? Ze hebben wel wat anders aan hun hoofd.

Van de monsteroverwinning van de PVV die daaruit voortvloeide, moeten we ‘niet bang of boos’ worden, schreef Rotmans op LinkedIn. In tijden van revolutie bloeit het populisme, en dat valt alleen te beteugelen als je ontevreden mensen perspectief geeft, stelt hij. ,,Dat bericht ging nogal viraal ja. Misschien omdat het toch een wat andere analyse is dan het gejammer en geklaag dat je veelal hoort en leest.”

U trekt een parallel met de Industriële Revolutie. Hoe ging dat toen?’
,,Die was voor veel mensen ook heel heftig en ingrijpend. De revolutie was een sprong voorwaarts, handenarbeid werd vervangen door machines, we waren als Europa leidend in de wereld. Maar veel arbeiders verloren hun baan, er was veel sociale ellende, mensen hadden geen dak boven hun hoofd. De ongelijkheid nam toe en er ontstond chaos. Dat was een voedingsbodem voor populisme. Abraham Kuyper maakte daar bijvoorbeeld gebruik van. Hij pleitte voor een sociale opstand. Die periode heeft uiteindelijk belangrijke structurele veranderingen gebracht: onderwijs, woningcorporaties, vakbonden en wetten om kwetsbare mensen te beschermen.”

Is de situatie nu vergelijkbaar?
,,Ja, maar het gaat vele malen sneller en heftiger. Je hebt de digitale en de duurzame revolutie, en naast de onderklasse wordt ook een deel van de middenklasse geraakt. Mensen voelen aan dat er dingen te gebeuren staan, en ze zijn onzeker. De politiek neemt die onzekerheid niet weg, maar plakt alleen maar pleisters. Neem het energieplafond: daar is 25 miljard voor uitgetrokken, maar het is geen structurele oplossing. Van dat geld had je beter een paar miljoen huizen kunnen isoleren. Ook op andere terreinen blijven echte oplossingen uit. Daardoor wordt de chaos alleen maar groter, terwijl de uitdagingen heel groot zijn.”

Wilders biedt die oplossingen ook niet, toch?
,,Nee, als hij aan de macht komt, dan zal de chaos alleen maar groter worden. Het eerlijke verhaal is dat Nederland voor grote uitdagingen staat. En dat dat ons veel geld gaat kosten. Ons elektriciteitsnet moet voor honderd miljard versterkt worden. Ook de omslag naar duurzame warmte kost veel geld. De vergrijzing neemt toe, dat brengt ook kosten met zich mee, en zadelt ons op met belangrijke vragen over de inrichting van ons zorgsysteem. De waarheid is gewoon dat Nederland moeilijke jaren tegemoet gaat, waarin de kosten voor mensen zullen toenemen, maar die uiteindelijk een mooier, schoner en eerlijker Nederland opleveren. Er is alleen niemand die dat verhaal eerlijk durft te vertellen.”

De campagne draaide vooral om sociaal-culturele thema's. Migratie, het woord woke kwam ook regelmatig voorbij...
,,Dat is allemaal ruis. Natuurlijk is migratie een belangrijk thema, maar we moeten ons nou eenmaal instellen op langdurige migratiestromen, ook omdat we de arbeidskrachten nodig zullen hebben. En het migratiedebat leidt af van de hoofdzaak. Die ligt veel meer op het terrein van de economie. Hoe verdienen we over twintig jaar ons geld, welke bedrijven willen we dan in Nederland hebben? Wie moet al het werk gaan doen? Hoe richten we onze samenleving in? In wat voor land willen we leven? In andere landen hebben ze visie: in China hebben ze visie, in het Midden-Oosten hebben ze visie. Wat zetten wij daar tegenover? Ik heb er tijdens de campagne niemand over gehoord. De politici zouden zich focussen op de inhoud, Omtzigt zou daar voor zorgen. Nou, het heeft drie dagen geduurd. En dat debat bij SBS6... ik heb nog nooit zo’n kippenhok gezien. Daarna ging het bijna alleen maar over de peilingen.”

U pleit voor verheffing van het debat in Nederland, zo te horen?
,,Ja, we moeten echt loskomen van die ruis. Nederland is de ingewikkeldste delta ter wereld, het laagst gelegen land met de hoogste intensiteit aan mensen, dieren, industrie, enzovoort. Over een eeuw zitten we zes tot tien meter onder zeeniveau en er komen allerlei transities op ons af: energie, zorg, landbouw, noem maar op. Maar we hebben geen plan. Dertien jaar hadden we met Rutte iemand aan het roer die vond dat een plan niet nodig was, en nu dobberen we maar wat rond. Vroeger hadden we wel altijd plannen: de VOC, de Industriële Revolutie, de Deltawerken, de intensieve landbouwvisie van Mansholt. Maar nu?”

Het lijkt me als politicus geen populaire boodschap: de mensen vertellen dat alles nog veel moeilijker wordt.
,,Veel mensen zien echt wel dat er iets moet gebeuren. Maar je kunt het al die miljoenen Nederlanders nu toch niet kwalijk nemen dat ze zich in de steek gelaten voelen? Ik kom nog elke week bij mijn voetbalclubje, daar leer je dat mensen zelfs met zijn tweeën in de stad geen fatsoenlijk huis kunnen kopen. Ze maken zich zorgen over hun kinderen en over de oplopende zorgkosten. Hoe kan dat nou, vragen zij zich af. Linkse partijen hebben dat onbehagen niet weg kunnen nemen, ook Frans Timmermans niet. We zien alleen maar pseudo-antwoorden, geen echt wenkend perspectief.”

Het vorige kabinet heeft op sommige terreinen wel degelijk keuzes gemaakt. Op het terrein van klimaat zijn de doelen binnen bereik. Waarom gaat het daar nauwelijks voor?
,,Mensen in het land merken er gewoon te weinig van. Als op zee een windpark gebouwd wordt, verandert dat in het dagelijks leven van de Nederlander niet zo veel. Maar als er een installateur door de straat rijdt om huizen te isoleren en zonnepanelen te leggen, dán zien ze dat er oplossingen geboden worden. Daar wordt zowel de ontevreden PVV-stemmer als de Extinction Rebellion-demonstrant blij van: de één vanwege de lagere energierekening, de ander omdat er iets voor het klimaat gebeurt. Het helpt dus ook tegen polarisatie. Dát is verbindend leiderschap, en daar moeten we echt naartoe.”

Campagnestrateeg snapt Timmermans niet: ‘Hij had heel links achter zich kunnen krijgen’
Hij zegde zijn baan op als Eurocommissaris om ‘links’ weer terug in het Torentje te brengen. Maar een week voor de verkiezingen zoekt Frans Timmermans nog altijd de aansluiting bij VVD en NSC. Voert GroenLinks-PvdA wel de juiste campagne? ,,Als je drie maanden teruggaat in de tijd, denk ik dat hij heel links achter zich had kunnen verenigen door afrekenen met de VVD als strategie te kiezen.’’

Hanneke Keultjes 15-11-23, 06:03 Laatste update: 12:00
14 REACTIES
Sinds Frans Timmermans de lijsttrekker is van GroenLinks-PvdA, reisde hij het hele land door. Hij sprak over de gaswinning in Kantens, over de toeslagenaffaire in Leeuwarden, over armoede in Roosendaal en het openbaar vervoer in Reimerswaal. Zijn tournee ging langs dertig dorpen en steden. Maar geen kiezer die het zag, media mochten aanvankelijk niet mee.

Wat wél breed werd uitgemeten: zijn tripje naar het Spaans Málaga voor een conferentie met Europese sociaaldemocraten. En, de zaterdag daarvoor, zijn bezoek aan Berlijn voor een tête-à-tête met bondskanselier Olaf Scholz.

In appgroepen waarin voormalig PvdA-strateeg Dig Istha zit, ging het los. ‘Wat zullen we nou krijgen’, las hij. ,,En dat zijn partijgenoten, hè?’’ Zelf snapt de oud-campagneleider van Wim Kok wel dat de partij wil pronken met de internationale ervaring van Timmermans. ,,Dat deed ik met Kok ook. Maar niet anderhalve week voor de verkiezingen.’’

Vliegtuig
Die timing vond Istha ‘merkwaardig’. ,,Uitgerekend op de dag dat je een advertentie in kranten laat plaatsen waarin je twintig keer het woord ‘klimaat’ gebruikt. Als ik campagneleider was geweest, had ik hem niet aangeraden naar Málaga te gaan, en al helemaal niet met het vliegtuig.’’

Timmermans zei tegen deze krant dat zijn gesprekken met wereldleiders ‘ook gaan over de Nederlandse economie en banen in Nederland’. ,,We leven wel in een onvoorstelbaar roerige wereld. Die onrust slaat altijd harder neer in Nederland, omdat onze open economie zo afhankelijk is van de rest van de wereld.’’ Bovendien, zo klinkt het bij GL-PvdA, is Timmermans in drie campagnemaanden ‘maar’ drie keer in het buitenland geweest.

Istha, die verklaard tegenstander is van de samenwerking tussen GroenLinks en PvdA, vindt dat Timmermans van kleur is verschoten: van rood naar groen. ,,Waar zijn de dingen die de rechttoe rechtaan socialist belangrijk vindt: hoe kom ik rond? De mensen die zonnepanelen niet kunnen betalen?’’

Momentum
Campagnestrateeg Mark Thiessen, die eerder bij de VVD werkte, snapt de strategie van Timmermans’ campagneteam ook niet. ,,Als je drie maanden teruggaat in de tijd, denk ik dat hij heel links achter zich had kunnen verenigen door afrekenen met de VVD als strategie te kiezen.’’ De energie was er, zag Thiessen, het momentum ook.

Maar het gebeurde niet. Timmermans was de eerste weken onzichtbaar voor de media. Bij het ‘premiersdebat’ bij RTL tussen hem, Dilan Yesilgöz (VVD) en Pieter Omtzigt (NSC), mocht Timmermans iemand uitkiezen voor een een-op-eendebat. Thiessen zat op het puntje van zijn stoel. Dacht: nú gaat het alsnog gebeuren. ,,Maar hij koos Omtzigt en toonde zich een Omtzigt-knuffelaar. Daar heeft hij echt een kans laten liggen.”

Bewust, zegt een bron uit het campagneteam: ,,De kiezer is klaar met geruzie.” Bovendien wilde Timmermans Omtzigt aanspreken op zijn voorkeur voor een coalitie ‘over rechts’. De komende debatten, belooft de campagnebron, zal Timmermans zich wél afzetten tegen de plannen van Yesilgöz.

Het tweede RTL-debat liet Timmermans nog aan zich voorbijgaan. Al aan het begin van de campagne had team-Timmermans gezegd dat dat debat hem ‘niet paste’. Thiessen: ,,Je zag dat D66’er Rob Jetten in dat gat stapte: hij viel de VVD wél hard aan.”

Timmermans komt terug op zijn uitspraken tijdens het RTL-verkiezingsdebat (video):

01:56
Timmermans wil tóch wel 2030: ‘Natuur staat er slecht voor’
Nieuwe peiling
Juist bij het D66-electoraat liggen nog kansen voor Timmermans, stelde EenVandaag/Ipsos gisteren: de D66-stemmer twijfelt nog en daar kan GroenLinks-PvdA van profiteren. In de nieuwste zetelpeiling nadert GroenLinks-PvdA de top 2, VVD en NSC, al blijft het gat drie tot vijf zetels.

Jongeren en vrouwen
Uit interne onderzoeken blijkt volgens een ingewijde dat ‘het potentieel best groot is’, vooral onder jongeren en vrouwen. En dus zet GL-PvdA nu in op klimaat en vrouwenrechten, om die doelgroep naar de stembus te lokken. ,,Op die manier wisten de sociaaldemocraten in Polen en Spanje ook winst te behalen.’’

Timmermans houdt de moed erin. Hij zei maandag nog ervan overtuigd te zijn de grootste te kunnen worden. Opvallend is wel dat oud-GroenLinks-leider Jesse Klaver ineens naar voren wordt geschoven. Als de campagne van GroenLinks-PvdA een (elektrische) auto is, zat Klaver op de achterbank en Timmermans achter het stuur. Bewust, want het moest ‘om Frans Timmermans draaien’, klonk het eerder. Toch staat Klaver nu op het affiche voor een ‘mini meet-up’, zaterdag in Utrecht.

Harbers erkent zwichten voor druk Brussel: ‘Kabinet heeft knopen geteld’

Demissionair minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat erkent dat door druk vanuit Brussel het krimpplan voor Schiphol is ingetrokken. Harbers stelt dat de Europese Commissie met een mogelijke 'ingebrekestelling' zou komen tegen Nederland, formeel een waarschuwing. 'Dan wordt het heel ingewikkeld om het in Nederland door te zetten', zegt Harbers tegen BNR.

Vanaf zomer 2024 zou Schiphol zeker 40.000 vliegbewegingen van de 50.000 moeten verminderen, maar door dat plan gaat nu een streep. En dat terwijl Schiphol zelf ook voorstander was van dit plan, om zo de relatie met omwonenden te verbeteren die kampen met veel geluidsoverlast door de luchthaven.

‘Het kabinet heeft zijn knopen geteld en gezegd dat we de eerste stap voor volgende zomer moeten opschorten’
Mark Harbers, minister van Infrastructuur en Waterstaat
Harbers noemt het schrappen van het beoogde plan het 'inbouwen van een tussenstap' om zo naar een 'definitieve nieuwe situatie' te kunnen komen. 'Daar hebben we ook weer de Europese Unie nodig.' Die Unie was eerder al fel op het krimpplan. Deze week kwam daar een brief over waarin Europees transportcommissaris Adina Vălean haar zorgen uitte over de eerste stap uit het krimpplan. Die zou strijdig zijn met het Europees recht, omdat van tevoren niet goed is overlegd met de luchtvaartsector. Daarmee is de niet de vereiste 'balanced-approach-procedure' doorlopen.

Lees ook | Na druk vanuit VS en EU trekt kabinet Schiphol-plan in

Woede uit VS
De Verenigde Staten reageerden woedend. Binnen het krimpplan was nieuwkomer JetBlue namelijk het grootste slachtoffer, omdat het alle start- en landingsrechten verloor. Dat terwijl JetBlue pas sinds deze zomer actief is op Schiphol. De VS dreigde daarop weer met tegenmaatregelen tegen de Nederlandse maatschappijen KLM, TUI en Martinair. 'Het kabinet heeft zijn knopen geteld en gezegd dat we de eerste stap voor volgende zomer moeten opschorten.'

Vrijwillige maatregelen
Harbers benadrukt dat dit niet betekent dat luchtvaartmaatschappijen zelf niets kunnen doen aan de overlast die Schiphol veroorzaakt in de regio. Hij verwijst naar KLM dat zelf al stappen onderneemt om bijvoorbeeld in de nacht het aantal vliegbewegingen te verminderen. 'Ze gaan ook de meest stille vliegtuigen in de nacht inzetten die ze hebben in hun vloot', stelt Harbers. Toch snapt hij dat het schrappen van het plan voor omwonenden een 'bittere pil' is. 'We blijven vastberaden op koers om wel tot een definitieve situatie te komen. Dat is ook nodig, omdat na de afgelopen tien tot vijftien jaar Schiphol buiten de grenzen is gegaan van de huidige regelgeving. Wil Schiphol in de toekomst weer vaste grond onder de voeten krijgen, dan moet die situatie worden aangepast. Dat zal een toekomst zijn met minder geluidsoverlast voor omwonenden', aldus Harbers.'