Belastingdienst loopt leeg door bloeddorst na toeslagenaffaire
ONDER POLITICIHerman Tjeenk Willink (81) neemt afscheid van de politiek. Hij moet constateren dat er over al zijn waarschuwingen ‘nooit een inhoudelijk debat heeft plaatsgevonden’. Elke week schrijft politiek verslaggever Hans van Soest over wat er speelt in Den Haag in Onder Politici.

Hans van Soest 21-05-23, 13:00 Laatste update: 21-05-23, 13:31
64 REACTIES
Herman Tjeenk Willink wordt al decennialang ingevlogen als partijen in Den Haag er zelf niet uitkomen. Voortaan moeten ze het zonder ‘De Tjeenk’ zien te redden. Deze week nam de 81-jarige Tjeenk Willink afscheid met de presentatie van zijn boek Het tij tegen, waarin hij nog één keer boos zijn vinger heft.

Dat afscheid heeft iets tragisch. Al die jaren waarschuwde hij dat de politiek verkeerde keuzes maakt. Maar inmiddels constateert Tjeenk Willink wat beteuterd dat er over al zijn waarschuwingen ‘nooit een inhoudelijk debat heeft plaatsgevonden’.

Hij was topambtenaar, voorzitter van de Eerste Kamer en vicepresident van de Raad van State. In al die rollen stelde hij dat de overheid méér is dan een bedrijf dat goed geleid moet worden. ,,Maar hoewel dat inmiddels lijkt te zijn doorgedrongen, weet niemand wat dat méér precies is”, verzuchtte hij bij de boekpresentatie.

Geen zelfreflectie
De overheid is volgens Tjeenk Willink sinds de jaren 80 steeds verder van de burger af gaan staan. ,,Inmiddels hapert de overheid door de vele fouten en uiten burgers hun onvrede”, zegt hij. Politici lijken alleen nog op zoek naar schuldigen, waardoor er geen ruimte is voor zelfreflectie. En zonder zelfreflectie, worden fouten herhaald. In ons staatsbestel horen de verschillende machten elkaar in evenwicht te houden en te controleren. Als er iets mis gaat, is er dus ook iets misgegaan in de controle.

Hij noemt de toeslagenaffaire. Die is symbool komen te staan voor de falende overheid. Waar kabinet en rechters door het stof gingen omdat ze geen oog hadden voor hoe hardvochtig beleid uitwerkte voor burgers, deed de Tweede Kamer dat amper. ,,Die wil van geen medeverantwoordelijkheid weten”, moppert Tjeenk Willink. Waar die hardleersheid toe leidt? ,,De compensatieregeling voor de gedupeerden kent inmiddels dezelfde problemen als de affaire zelf.”

Volgende week is er weer een debat met premier Rutte over de misstappen van het kabinet. Tjeenk Willink somt het in Het tij tegen nog eens op dat ook de Kamer schuld draagt: de beslissing om toeslagen via voorschotten uit te keren met verrekening achteraf was de wens van de Kamer. Het pakte dramatisch uit. En de hardere fraudebestrijding was de opdracht van een verontwaardigde Kamer na de Bulgarenfraude.

Uitvoering loopt spaak
Wijzen naar de ander brengt een oplossing niet dichterbij, doceert hij. ,,Zo is het bestuurlijke onmacht dat de toenmalige staatssecretarissen aangifte deden tegen hun ambtenaren van de Belastingdienst.” Die aangifte maakte veel stuk. ,,Medewerkers zijn bang zich ergens schuldig aan te maken en daardoor loopt de uitvoering spaak. De weigering van de Kamer om ook naar de eigen verantwoordelijkheid te kijken, sterkt het gevoel dat ze in de steek zijn gelaten.”


Wie zijn licht opsteekt bij ambtenaren van de fiscus, hoort dat dat gevoel breed leeft. Ze klagen dat ze naar eer en geweten hebben gedaan wat de politiek vroeg en dat zij nu worden beschuldigd van discriminatie en racisme. De leegloop bij de dienst is enorm.

Willink werd alarmerender
Tjeenk Willink werd meermaals ingevlogen om een kabinetsformatie te redden (1994, 2010, 2017, 2021) of om een kabinet te lijmen (1999). Maar waar partijen altijd heel tevreden waren over hem, is Tjeenk Willink dat minder met wat partijen deden met zijn adviezen. Die waren aanvankelijk nogal omfloerst en soms voor meerdere uitleg vatbaar. Maar naarmate hij ouder werd, werd de toon alarmerender. Inmiddels stelt hij dat als we niet ingrijpen ‘onze maatschappij uit elkaar valt’.

Veel Kamerleden horen de kritiek niet graag. Toen de eigen parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag eind 2020 in een rapport constateerde dat ook de Kamer zelf in de spiegel moest kijken, duurde het een jaar voor er over werd gedebatteerd. Het moest vooral gaan over hoe de Kamer was misleid, niet over wat de Kamer zelf had gedaan.

Maar niet alleen de Kamer is hardleers: iedereen lijkt dat. Cabaretière Claudia de Breij liet zich voor haar oudejaarsconference van 2019 inspireren door Tjeenk Willinks eerdere boeken. ,,Ik dacht: dat zal wel wat in beweging zetten!”, zegt ze. Niet dus. ,,Moedeloos werd ik ervan.”

De politie verzamelt op een onwettige manier informatie over onschuldige Nederlanders. Dit gebeurt al vele jaren en op grote schaal door een inlichtingendienst van de politie, die door geen enkele instantie wordt gecontroleerd. Dat blijkt uit interne documenten en politiedossiers in bezit van de onderzoeksredactie van RTL Nieuws. Het gevolg was dat de onschuldige Said werd behandeld als een terrorist.

Het Team Openbare Orde Inlichtingen (TOOI) vergaart in het geheim informatie van mensen van wie ze denken dat die de openbare orde mogelijk ernstig gaan verstoren. Maar onderzoek van RTL Nieuws naar de politiedossiers van deze zogenaamde 'onruststokers' laat zien dat het gaat om onschuldige mensen die zich geweldloos inzetten voor dierenrechten en het klimaat of moslim zijn. Hun privacy wordt ernstig geschonden en ze krijgen een stempel opgedrukt waar ze moeilijk vanaf komen.

conomie
Sport
Entertainment

De politie verzamelt op een onwettige manier informatie over onschuldige Nederlanders. Dit gebeurt al vele jaren en op grote schaal door een inlichtingendienst van de politie, die door geen enkele instantie wordt gecontroleerd. Dat blijkt uit interne documenten en politiedossiers in bezit van de onderzoeksredactie van RTL Nieuws. Het gevolg was dat de onschuldige Said werd behandeld als een terrorist.


'Slechte B-film'
Het Team Openbare Orde Inlichtingen (TOOI) vergaart in het geheim informatie van mensen van wie ze denken dat die de openbare orde mogelijk ernstig gaan verstoren. Maar onderzoek van RTL Nieuws naar de politiedossiers van deze zogenaamde 'onruststokers' laat zien dat het gaat om onschuldige mensen die zich geweldloos inzetten voor dierenrechten en het klimaat of moslim zijn. Hun privacy wordt ernstig geschonden en ze krijgen een stempel opgedrukt waar ze moeilijk vanaf komen.

Zo hield de politie Said Ahamri ook in het vizier. Hij was ooit vrijwilliger bij een moskee en had vanuit die functie contact met een conservatief islamitische prediker. Hij kreeg het stempel 'jihadistisch terrorisme' opgeplakt, zonder een verdenking van strafbare feiten en hij had ook geen strafblad. Toch hield de politie hem continu staande en viste bij z'n vrienden naar informatie over hem. Op het moment dat hij op vakantie ging naar Mexico kreeg hij te horen dat hij het land niet in mocht. Want hij stond geregistreerd als terrorist. Toen realiseerde hij zich dat er iets goed mis was.

"Het is alsof je in één of andere slechte B-film terecht bent gekomen", zegt Said. "Er wordt een foto van je gemaakt en je wordt zo het vliegtuig ingegooid met je boeien nog om."

De politie-informatie over hem is vervolgens gedeeld met het buitenland, zo blijkt uit documenten die Said heeft opgevraagd.

Het TOOI zet vergaande middelen in om informatie te verzamelen. Ze infiltreren in groepen, volgen mensen stiekem, betalen informanten en bekijken wat mensen online doen. Dat kunnen ze bij iedereen doen. "Dit zijn praktijken van een politiestaat", zegt hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff van Universiteit van Amsterdam.

Want het enkele feit dat de politie een vermoeden heeft voor de verstoring van de openbare orde is volstrekt onvoldoende voor zulke ernstige inbreuken op de privacy, zeggen meerdere deskundigen tegen RTL Nieuws. Bovendien is niet duidelijk wat het TOOI verstaat onder een bedreiging van de openbare orde. Zo is een vreedzame en aangekondigde demonstratie van 30 man tegen een slachthuis door het TOOI aangemerkt als 'milieu-extremisme'.

"Deze methodes grijpen echt diep in tegen de privacy van burgers, zonder dat dat in de wet is geregeld. Dat is heel intens", zegt hoogleraar Brinkhoff. "Want in een democratie, zeker als je je met dit soort intense heimelijke methoden bezighoudt, moet er altijd eerst een wet zijn voordat je dat mag doen. En bij het TOOI is dat volstrekt afwezig en ook al een lange tijd. Dat betekent dus dat de overheid illegaal bezig is, specifiek het TOOI."

Het TOOI is sinds de oprichting van de Nationale Politie in 2013 een zelfstandige inlichtingendienst. Al tien jaar weet de politie dat wat ze doet niet is toegestaan, zo blijkt uit deze door de politie verstrekte documenten, waarin staat dat:

"Het ontbreken van wet- en regelgeving voor de bevoegdheden van de Teams Openbare Orde Inlichtingen, als ook een stelsel van controle en toezicht op hun werkzaamheden, een risico vormt voor de legitimiteit en integriteit van de Nationale Politie".

Toezicht op TOOI ontbreekt
Burgemeesters moeten toezicht houden op het TOOI, maar dat vindt nu amper plaats, zeggen twee teambazen van het TOOI in dit artikel op Regioburgemeesters.nl:

"Er is nauwelijks tot geen controle op het heimelijk inwinnen ten aanzien van openbare orde. (…) Het is de vraag of [burgemeesters] zich realiseren dat er elke dag informatie wordt ingewonnen onder hun verantwoordelijkheid."

"En hier gaat iets dus goed fout", zegt hoogleraar Brinkhoff. "In een democratie is er altijd controle van een hogere instantie nodig. Zeker als je diep ingrijpt in de levens van mensen. Dan moeten daar ook andere personen of andere organen meekijken, ten tijde van of achteraf, of dat wel netjes gebeurt. En of dat ook wel echt nodig was."

Maar ondanks dat de politie weet dat ze fout zit en er geen toezicht wordt gehouden, gaan de TOOI-inlichtingenteams bij de tien politie-eenheden gewoon door met het vergaren van enorm veel data van onschuldige personen. Bij het TOOI werken ongeveer 140 personen die vervolgens ook weer agenten op straat inzetten om informatie te vergaren.

Dierenvriend gelabeld als extremist
Zo heeft Els Rijke ook ondervonden. Ze organiseerde drie jaar geleden een demonstratie bij een slachthuis van VION in Boxtel, die ze bij het bedrijf en de politie vooraf had aangekondigd. Ondanks dat er zich geen problemen voordeden, registreerde het TOOI dit protest van actiegroep 'Sluit VION' als ernstige schending van de openbare orde en als dier- of milieuextremisme. Dat ontdekt Els als ze na heel veel moeite haar politiedossier kan inzien.

Ze weet sindsdien dat ze door de inlichtingendienst van de politie in de gaten wordt gehouden, zonder dat ze iets op kerfstok heeft staan. Zo heeft de politie geprobeerd om andere demonstranten van 'Sluit VION' informant te laten worden, om er zo achter te komen wat Els en haar actiegroep van plan zijn. Daar heeft ze geen goed gevoel over. "Vooral omdat ik niet weet wat ze allemaal gaan doen met die informatie en wat er over mij is verzameld."

Reactie
Het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Nationale politie ontkennen in een reactie dat er sprake is van een onwettige werkwijze door het TOOI. Zij stellen dat er slechts geringe inbreuk op de persoonlijke levenssfeer wordt gemaakt en dat dat mag van de Politiewet.

Burgemeesters die verantwoordelijk zijn voor het TOOI erkennen in een reactie dat de controle en toezicht op de dienst steviger moet en dat daar nu aan wordt gewerkt.

Oproep
De onderzoekredactie van RTL Nieuws gaat door op dit dossier. Mocht u tips hebben dan kunt u die vertrouwelijk sturen naar onderzoek@rtl.nl

Politie bestempelt burgers als terrorist of extremist
Personen die bij het TOOI in beeld komen als een mogelijk risico voor de verstoring van de openbare orde krijgen een code achter hun naam in de registratiesystemen van de politie. Het gaat om een zogenaamde CTER-code en staat voor Contra Terrorisme Extremisme Radicalisering. Zo zijn er codes voor de volgende categorieën:

CTER01 CTER algemeen
CTER02 Jihadistisch terrorisme
CTER03 Niet jihad, religieus terrorisme
CTER04 Links extremisme
CTER05 Dier- of milieu-extremisme
CTER06 Rechtsextremisme
CTER07 Separatisme
CTER08 Niet CTER-waardig

Zo'n CTER-code kan behalve aan een persoon ook gekoppeld worden aan een demonstratie. Bij personen met zo'n code achter hun naam gaat de politie ook sneller over tot het gebruik van geweldsmiddelen zoals het gebruik van handboeien. En agenten op straat wordt gevraagd om zoveel mogelijk informatie over deze CTER-objecten te noteren. En de politie deelt die CTER-informatie vervolgens weer met binnenlandse- en buitenlandse opsporingsdiensten, Europol en Interpol, zo blijkt uit dossiers die RTL Nieuws heeft ingezien.